در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 134

ساختن مصاحف است. به اين ترتيب بايد گفت دليل اصلي چنين جمعي، وجود اختلافاتي بود كه تا زمان عثمان در عرصه قراءات قرآني پديد آمده و روزبه‌روز در حال گسترش بود. اما سؤال اصلي در اين است كه اختلاف قراءات، ريشه در چه زماني داشته و در دوره عثمان در چه سطحي قرار داشت؟ جهت پاسخگويي به اين سؤال لازم است كه بحثي پيرامون قراءات، ريشه‌ها و اقسام اختلاف قراءات داشته باشيم.

تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام‌

قرآن كتابي است كه تلاوت و قرائت آن اهميت ويژه‌اي دارد. دليل اين موضوع اثر گذاري ويژه‌اي است كه در مقام قرائت براي قاري و مستمع پيش مي‌آيد. اين مطلبي است كه هم آيات قرآن بر آن دلالت دارد و هم روايات متعدد آن را تاييد مي‌كند و در فصلهاي گذشته كم‌وبيش شواهدي بر اين موضوع گذشت. بحث اختلاف قراءات در حوزه قرآن از لوازم موضوعيت قرائت قرآن است. البته در عالم علم و دانش، اختلاف نسخه‌هاي يك كتاب واقعيتي انكارناپذير است. اما هرگز دامنه اختلاف نسخه‌هاي يك كتاب به وسعت دامنه اختلاف قراءات نيست. اين موضوع از جهتي به دليل اهميت اصل قرائت نسبت به قرآن است. و از طرف ديگر معلول اين حقيقت است كه هويت قرآن در درجه نخست شنيداري است تا ديداري و نوشتاري، با تذكر به اين نكته كه قرائت هم امري سماعي است نه اجتهادي. به عبارت ديگر حقيقت قرآن عبارت از آياتي است كه رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم پس از دريافت از ناحيه خداي تبارك و تعالي آن را بر مردم و حتي كاتبان وحي خوانده و آنان با استماع خود از پيامبر صلي اللّه عليه و اله و سلم اسلام آن را نوشته‌اند. علاوه بر آن رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم به‌طور مكرر در نمازها و تلاوتهاي روزانه و شبانه آيات قرآن را خوانده و عامه مردم بارها و بارها اين آيات را شنيده‌اند. مسلمانان اوليه در طبقه صحابه نيز به همين ترتيب قرآن را به فرزندان و نسل بعد از خود منتقل كرده‌اند، به‌طوري كه قرآن از نقل تواتري برخوردار شده است. ضمنا در عرض اين پديده، كتابت و تدوين