در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 140

است، امام فرمود: دشمنان خدا دروغ گفته‌اند، قرآن واحد است و از جانب خداي واحد نازل شده است.» «1»

تعبير: «كذبوا اعداء الله» در كلام امام صادق عليه السّلام احتمالا اشاره به توطئه‌چيني زنادقه دارد كه درصدد بوده‌اند تا از طريق تصرّف در قراءات قرآني و احيانا جايگزيني كلمات مترادف به جاي يكديگر، به تدريج عبارات قرآن را از بين برده، در مورد نصّ واقعي قرآن امر را بر مردم مشتبه سازند. «2» اما با توجه به اراده خداوند در حفظ قرآن «3» و معروفيت كتاب الهي در نزد مسلمانان، اين توطئه به ثمر نرسيد و در اين ميان موضعگيري امامان شيعه كه انديشه نزول قرآن براساس هفت حرف را قاطعانه رد كردند، از عوامل ديگري است كه در خنثي شدن توطئه زنادقه مؤثر بوده است.

با اين تجزيه و تحليل روشن مي‌گردد كه پديده اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم معنا و مفهومي نداشته و مسلمانان به همان شكل كه قرآن را- در مجالس قرآن يا قرائت نماز- از رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم دريافت كرده بودند، قرائت مي‌كرده‌اند. چنانكه در مسأله جمع قرآن در زمان ابو بكر نيز از اختلاف قرائت، سخن به ميان نيامده است.

خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت‌

از مجموعه روايات تاريخي به دست مي‌آيد كه اختلاف قرائت قرآن، پديده‌اي متعلق به دوران خلافت عثمان است. البته برخي ماند طبري منشأ اين اختلافات را دوره ابو بكر و عمر احتمال داده‌اند. «4» اما به نظر مي‌رسد كه در خلافت اين دو نفر، اختلافي كه موجب اضطراب در جامعه شود و به تخطئه قاريان نسبت به يكديگر بينجامد، در كار (1)- الكافي، 2/ 630

(3)- الحجر، 9 كه مي‌فرمايد: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ» (4)- تاريخ قرآن راميار، 410