در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 149

4- نبودن الف در كلمات‌

يكي ديگر از عواملي كه در رسم الخط مشكل مي‌آفريد، نبودن الف در رسم الخط آن روز است. خط عربي كوفي از خط سرياني نشأت گرفته است. در خط سرياني، مرسوم نبود كه الف وسط كلمه را بنويسند و آن را اسقاط مي‌كردند. چون قرآن در ابتدا با خط كوفي نگاشته مي‌شد، الفهاي وسط كلمه را نمي‌نوشتند.

مانند: «سموت»- سماوات

اين امر (انداختن الف وسط كلمه) بعدها در بسياري از موارد منشأ اختلاف قرائت گرديد مثلا:

نافع و ابو عمرو و ابن كثير ما يَخْدَعُونَ را «و ما يخادعون الا انفسهم» خوانده‌اند و نيز آيه وَ حَرامٌ عَلي قَرْيَةٍ أَهْلَكْناها ...، كه حمزه و كسايي و شعبه آن را «حرم» با كسرهاي مهمله خوانده‌اند. وَ إِذْ واعَدْنا مُوسي ... را برخي، «وعدنا» و برخي «واعدنا» خوانده‌اند. نافع فِي غَيابَتِ الْجُبِّ را «في غيابات» خوانده است. «1»

5- تأثير لهجه قبايل‌

قبايل عرب، احيانا در مورد حركات الفاظ، ابدال حروف، تقديم و تأخير، تذكير و تأنيث باهم اختلاف داشتند. «2»

خلاصه اينكه اين‌گونه عوامل- كه برخي اشاره شد- موجب گرديد كه قراء بر سر رسيدن به قرائت واحد، باهم اختلاف كنند. و هريك طبق اجتهاد خود و دلايلي كه در دست داشتند قرائت خود را توجيه مي‌كردند.

باري به‌طوري كه گفته شد، از آنجا كه قرائت قرآن امري سماعي و متكي به نقل و روايت بود، تجريد رسم الخط از نقطه و علائم املايي مشكلي در امر قرائت ايجاد نمي‌كرد، لكن به مرور زمان خصوصا آنگاه كه ملل غيرعرب به اسلام روي آوردند و به (1)- التمهيد في علوم القرآن، 2/ 9 الي 40