- مقدمه 1
- 1 تأملي بر اصطلاح تاريخ قرآن و پيشينه تاريخي آن 4
- زواياي بحث در تاريخ قرآن 7
- 1- منابع قرآني، تفسيري 8
- اشاره 8
- منابع مطالعه علمي تاريخ قرآن 8
- 2- منابع تاريخي، روايي 10
- 3- منابع مدون علوم قرآني 11
- 4- منابع خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر 13
- 5- سخني درباره كتاب حاضر 15
- 2 وحي و نزول قرآن 18
- الف- روايات اهل سنت 22
- بررسي نخستين نزول وحي در روايات فريقين «4» 22
- 1- بررسي سند روايات 24
- 2- بررسي متن و محتوي روايات 24
- 3- نقد قرآن از روايات مذكور 26
- ب- روايات اهل بيت عليهم السّلام 27
- 3 آشنايي با فضاي نزول قرآن 31
- 1- نظام اجتماعي و سياسي 31
- اشاره 31
- 3- نظام اخلاقي 32
- 2- نظام اعتقادي 32
- 4- نظام اقتصادي 33
- 5- نظام علمي و فرهنگي 35
- جمعبندي و نتيجهگيري 36
- 1- خصوصيت ادبي، بلاغي سورههاي مكي «2» 37
- 4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن) 37
- اشاره 37
- اسماع قرآن در مكه و تأثير آن بر قريش 39
- 2- خصوصيت فكري سورههاي مكي 41
- نكته 42
- تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن 43
- ادعاهاي قريش در تحليل قرآن «2» 44
- 1- بيانات ساحرانه 45
- 2- عبارات شاعرانه 46
- 3- افسانههاي قديمي 46
- 4- سخنان كاهنانه 47
- 5- امكان نظيرآوري از سوي مردم 47
- 6- امكان نظيرآوري توسط پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 48
- 7- سخنان پريشان يك مجنون 49
- 9- كلام ساختگي به دليل وقوع نسخ 50
- 8- القائات شياطين 50
- نقد قرآن نسبت به ادعاهاي مشركان 51
- 5 برنامه پيامبر (ص) در عرضه قرآن در مكه 53
- معناشناسي اقراء 54
- الف- اقراي خداوند براي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 54
- كيفيت اقراء 54
- اشاره 54
- ب- اقراي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم براي مردم 56
- ج- اقراي مؤمنان نسبت به هم 57
- 6 جمع قرآن در زمان رسول خدا (ص) 59
- مقدمه 60
- بررسي معاني جمع قرآن 60
- اشاره 65
- انگيزههاي حفظ قرآن در مكه 65
- 2- علاقه و اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به حفظ قرآن 65
- 1- بلاغت قرآن 65
- 3- حفظ قرآن موجب تكريم شخصيت بود 66
- 5- نياز مسلمانان به قرائت سورههايي از قرآن در نماز 66
- 4- اجر و ثواب خواننده و حافظ قرآن 66
- نتيجه 67
- 6- تأثير روحي و معنوي قرآن 67
- اشاره 68
- كتابت قرآن در مكه 68
- 1- وجود نويسندگان 68
- ب- سوره عبس آيات 11 تا 16 69
- الف- نخستين پيام 69
- 2- ابزار نگارش 69
- د- سوره بيّنه آيات 2 و 3 70
- ج- سوره فرقان آيه 5 70
- ه- سوره اسرا، 93 70
- ط- سوره اعراف آيه 145 71
- و- سوره انعام آيه 7 71
- ي- سوره طور 1- 3 71
- ز- سوره انبياء آيه 100 71
- 3- انگيزه نوشتن قرآن 72
- 7 بررسي اخبار قرآني در مدينه 74
- اشاره 74
- الف- قبل از هجرت، پيشقراولان آموزش قرآن 75
- 1- تعليم ده آيه ده آيه قرآن 76
- ب- نظام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در تعليم قرآن 76
- 2- تعليم قرآن به قصد قرب الي اللّه 77
- 3- تعليم معاني و تفسير آيات قرآن 79
- 4- تعليم قرآن توسط معلمان قرآن 80
- 5- صدور تعليمات قرآن با مسافرت به قبايل 81
- 6- اعطاي امتياز به افراد براساس دانش قرآني «2» 82
- 6- 1) تعيين امام جماعت براساس احفظ يا اقراء بودن قاري 83
- 6- 3) امتياز بعد از وفات و در قبر 84
- 6- 2) امارت و فرماندهي براساس دانش قرآني بيشتر 84
- 6- 5) امتياز براساس قرآن در بهشت 85
- 6- 4) امتياز قرآني در قيامت 85
- 6- 6) برتري مطلق اهل قرآن 85
- هشدار از فراموشي 86
- 7- غنيمت شمردن فرصتها براي نشر قرآن در سيره پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 86
- آهنگ تدوين قرآن 87
- ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه 90
- 8 تدوين قرآن در مدينه 95
- كتابت در مدينه بعد از اسلام 95
- اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نسبت به تعليم كتابت در ميان مسلمين: 96
- آموختن كتابت يهود 97
- شماري از كاتبان رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 97
- نقدي بر نظريه واقدي 98
- تعداد كاتبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و نوع كتابت آنان 101
- الف- شكلگيري سورهها 102
- ابزارهاي نگارش 102
- ساختار قرآن بهعنوان يك كتاب در عهد پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 102
- ب- نامگذاري سورهها 105
- ج- تعيين مكان آيات در سورهها 107
- تمهيد بحث 108
- دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 108
- الف/ 3- آيات تحدي 109
- الف/ 2- اظهارات مشركان 109
- الف- دلايل قرآني 109
- ب- دلايل روايي 110
- ب/ 2- حديث ثقلين 111
- ب/ 3- ختم قرآن 112
- ب/ 4- تعبير «حسبنا كتاب الله» از سوي عمر 114
- ب/ 5- احاديث ويژه جمع قرآن در زمان پيامبر (ص) 115
- اشاره 116
- الف- جمع قرآن توسط امام علي عليه السّلام 116
- 9 جمع قرآن پس از رحلت پيامبر (ص) 116
- ب- جمع قرآن در زمان ابو بكر 119
- ديدگاه آية الله معرفت 123
- نقد و نظر 126
- فلسفه جمع قرآن در دوران ابو بكر و نكات قابل تأمل در اينباره 128
- دليل انتخاب زيد بن ثابت چه بود؟ 130
- نقدي بر قضاياي جمع قرآن به وسيله زيد 132
- ج- جمع قرآن در دوره عثمان «3» 133
- تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام 134
- بررسي اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم 136
- خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت 140
- كميته يكي كردن مصاحف 144
- تحليلي بر اقدام عثمان، امتيازات، كاستيها 146
- 1- ابتدايي بودن خط 147
- اول- ويژگي رسم الخط مصاحف عثماني 147
- 2- بينقطه بودن حروف 147
- 3- خالي بودن خط از علائم و حركات 148
- 4- نبودن الف در كلمات 149
- 5- تأثير لهجه قبايل 149
- دوم- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 150
- اصلاح رسم الخط قرآن 153
- 10 قرآن و قراءات در گذر زمان 155
- شكلگيري قراءات سبعه با ظهور ابن مجاهد 159
- بررسي واكنشها نسبت به كار ابن مجاهد 161
- قضاوت كلي نسبت به كار ابن مجاهد 163
- بررسي تواتر يا عدم تواتر قراءات هفتگانه 164
- بحثي پيرامون حجيت قراءات 165
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 168
- منابع 171
- مقالات: 175
- برخي از منابع مؤلف القرآن الكريم و روايات المدرستين «1» 175
19- مباحثي در تاريخ و علوم قرآني/ مجيد معارف
20- المدخل لدراسة القرآن الكريم/ محمد بن محمد ابو شهبه
5- سخني درباره كتاب حاضر
از جمله آثاري كه در عصر حاضر مباحث تاريخ قرآن را به دقت مورد بررسي قرار داده، اما در عين حال عنوان «تاريخ قرآن» را بر نام خود ندارد، كتاب «القرآن الكريم و روايات المدرستين» است. اين كتاب در واقع تجزيه و تحليلي بر اخبار قرآني موجود در منابع روايي و تاريخي شيعه و سني است كه حقايق زيادي را در اختيار طالبان فن قرار ميدهد. كتاب در اصل به انگيزه دفاع از صيانت قرآن در مقابل شبهه تحريف و انعكاس ديدگاههاي شيعه درباره اصالت قرآن به نگارش درآمده است. ذكر اين نكته ضروري است كه پس از تاليف كتاب «فصل الخطاب في اثبات تحريف كتاب ربّ الارباب» توسط ميرزا حسين نوري، اين كتاب بهانه گستردهاي به دست مخالفان شيعه داده و موجب پيدايش كتب و مقالات چندي شد كه محتواي آنها نقد عقايدي بود كه در مورد قرآن به شيعه نسبت ميدادند. از جمله اين آثار در دوره معاصر كتاب «الشيعة و القرآن» تاليف احسان الهي ظهير است كه در آن با تكيه بر كتاب «فصل الخطاب» به نقد آراء شيعه پرداخته و شيعيان را طرفدار تحريف قرآن معرفي كرده است. كتاب «القرآن الكريم و روايات المدرستين» در درجه نخست نقد و رديهاي بر كتاب «الشيعة و القرآن» به شمار ميرود و مؤلف دانشمند آن جهت نقد اصولي اين كتاب در دو جلد نخست آن بهطور مجمل و مفصّل به بررسي اخبار قرآني فريقين پرداخته و جلد سوم را اختصاص به نقد و بررسي 1062 حديث داده است كه مورد استشهاد ميرزا حسين نوري قرار گرفته و احسان الهي ظهير آنها را تكيهگاه شيعه در تحريف قرآن ميداند. مؤلف كتاب پس از نقادي مفصل اين روايات و اثبات تحريفناپذيري قرآن از ديدگاه شيعه به عنوان نتيجه بحثهاي كتاب مينويسد: