در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 155

10 قرآن و قراءات در گذر زمان‌

مقدمه: مكاتب قرايي در اسلام‌

از مباحث گذشته اجمالا اين نتيجه حاصل گرديد كه قرآن كريم در دوره صحابه و تابعين، از جهت نحوه قرائت دستخوش اختلافاتي گرديد كه اين اختلافات معلول مسائلي طبيعي از جمله نقصان رسم الخط عربي بوده است.

همچنين گفته شد كه جهت رفع اين مشكلات، به تدريج اصلاحاتي در حوزه رسم الخط آن به وجود آمد، اما بايد گفت: پس از اصلاح رسم الخط قرآن گرچه درست خواني قرآن تحقق يافت، لكن اختلاف قرائت كاملا برچيده نگشت، به اين دليل كه از اواخر قرن نخست هجري علل ديگري در جامعه به ظهور رسيد كه به سهم خود در پيدايش نوع جديدي از اختلاف قرائت مؤثر واقع شد. اما اين علل چه بود؟ در پاسخ بايد گفت: مهمترين علت اختلاف قرائت در قرن دوم به بعد دخالت رأي و اجتهاد از ناحيه گروه‌هاي مختلف خصوصا قاريان، نحويون، متكلمان، فقهاء و مفسران در ابداع قراءات مختلف يا ترجيح پاره‌اي از قراءات بر قراءات ديگر بوده است. از برخي از شواهد به دست مي‌آيد كه در بين گروه‌هاي ياد شده مهمترين اختلاف در بين قاريان و نحويون بوده است. به اين معني كه قاريان به ظاهر تابع سنت بودند و از اين جهت اعمال رأي و اجتهاد در قرائت قرآن را جايز نمي‌دانستند. بلكه معتقد بودند كه قرائت بايد مبتني بر نقل و سماع باشد «1»، در صورتي كه در بين علماي نحو، عده‌اي با تعصّب به فن و صناعت خود، اجتهاد در قرائت را- خصوصا براي كساني كه به لغت و عربيت آشنا (1)- النشر في القراءات العشر، 1/ 17