- مقدمه 1
- 1 تأملي بر اصطلاح تاريخ قرآن و پيشينه تاريخي آن 4
- زواياي بحث در تاريخ قرآن 7
- 1- منابع قرآني، تفسيري 8
- اشاره 8
- منابع مطالعه علمي تاريخ قرآن 8
- 2- منابع تاريخي، روايي 10
- 3- منابع مدون علوم قرآني 11
- 4- منابع خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر 13
- 5- سخني درباره كتاب حاضر 15
- 2 وحي و نزول قرآن 18
- الف- روايات اهل سنت 22
- بررسي نخستين نزول وحي در روايات فريقين «4» 22
- 1- بررسي سند روايات 24
- 2- بررسي متن و محتوي روايات 24
- 3- نقد قرآن از روايات مذكور 26
- ب- روايات اهل بيت عليهم السّلام 27
- 3 آشنايي با فضاي نزول قرآن 31
- اشاره 31
- 1- نظام اجتماعي و سياسي 31
- 3- نظام اخلاقي 32
- 2- نظام اعتقادي 32
- 4- نظام اقتصادي 33
- 5- نظام علمي و فرهنگي 35
- جمعبندي و نتيجهگيري 36
- 1- خصوصيت ادبي، بلاغي سورههاي مكي «2» 37
- 4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن) 37
- اشاره 37
- اسماع قرآن در مكه و تأثير آن بر قريش 39
- 2- خصوصيت فكري سورههاي مكي 41
- نكته 42
- تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن 43
- ادعاهاي قريش در تحليل قرآن «2» 44
- 1- بيانات ساحرانه 45
- 2- عبارات شاعرانه 46
- 3- افسانههاي قديمي 46
- 4- سخنان كاهنانه 47
- 5- امكان نظيرآوري از سوي مردم 47
- 6- امكان نظيرآوري توسط پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 48
- 7- سخنان پريشان يك مجنون 49
- 9- كلام ساختگي به دليل وقوع نسخ 50
- 8- القائات شياطين 50
- نقد قرآن نسبت به ادعاهاي مشركان 51
- 5 برنامه پيامبر (ص) در عرضه قرآن در مكه 53
- معناشناسي اقراء 54
- الف- اقراي خداوند براي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 54
- كيفيت اقراء 54
- اشاره 54
- ب- اقراي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم براي مردم 56
- ج- اقراي مؤمنان نسبت به هم 57
- 6 جمع قرآن در زمان رسول خدا (ص) 59
- مقدمه 60
- بررسي معاني جمع قرآن 60
- اشاره 65
- 2- علاقه و اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به حفظ قرآن 65
- انگيزههاي حفظ قرآن در مكه 65
- 1- بلاغت قرآن 65
- 3- حفظ قرآن موجب تكريم شخصيت بود 66
- 4- اجر و ثواب خواننده و حافظ قرآن 66
- 5- نياز مسلمانان به قرائت سورههايي از قرآن در نماز 66
- نتيجه 67
- 6- تأثير روحي و معنوي قرآن 67
- اشاره 68
- كتابت قرآن در مكه 68
- 1- وجود نويسندگان 68
- الف- نخستين پيام 69
- ب- سوره عبس آيات 11 تا 16 69
- 2- ابزار نگارش 69
- ج- سوره فرقان آيه 5 70
- ه- سوره اسرا، 93 70
- د- سوره بيّنه آيات 2 و 3 70
- ي- سوره طور 1- 3 71
- و- سوره انعام آيه 7 71
- ز- سوره انبياء آيه 100 71
- ط- سوره اعراف آيه 145 71
- 3- انگيزه نوشتن قرآن 72
- 7 بررسي اخبار قرآني در مدينه 74
- اشاره 74
- الف- قبل از هجرت، پيشقراولان آموزش قرآن 75
- ب- نظام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در تعليم قرآن 76
- 1- تعليم ده آيه ده آيه قرآن 76
- 2- تعليم قرآن به قصد قرب الي اللّه 77
- 3- تعليم معاني و تفسير آيات قرآن 79
- 4- تعليم قرآن توسط معلمان قرآن 80
- 5- صدور تعليمات قرآن با مسافرت به قبايل 81
- 6- اعطاي امتياز به افراد براساس دانش قرآني «2» 82
- 6- 1) تعيين امام جماعت براساس احفظ يا اقراء بودن قاري 83
- 6- 2) امارت و فرماندهي براساس دانش قرآني بيشتر 84
- 6- 3) امتياز بعد از وفات و در قبر 84
- 6- 5) امتياز براساس قرآن در بهشت 85
- 6- 6) برتري مطلق اهل قرآن 85
- 6- 4) امتياز قرآني در قيامت 85
- هشدار از فراموشي 86
- 7- غنيمت شمردن فرصتها براي نشر قرآن در سيره پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 86
- آهنگ تدوين قرآن 87
- ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه 90
- 8 تدوين قرآن در مدينه 95
- كتابت در مدينه بعد از اسلام 95
- اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نسبت به تعليم كتابت در ميان مسلمين: 96
- آموختن كتابت يهود 97
- شماري از كاتبان رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 97
- نقدي بر نظريه واقدي 98
- تعداد كاتبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و نوع كتابت آنان 101
- الف- شكلگيري سورهها 102
- ابزارهاي نگارش 102
- ساختار قرآن بهعنوان يك كتاب در عهد پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 102
- ب- نامگذاري سورهها 105
- ج- تعيين مكان آيات در سورهها 107
- تمهيد بحث 108
- دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 108
- الف/ 3- آيات تحدي 109
- الف- دلايل قرآني 109
- الف/ 2- اظهارات مشركان 109
- ب- دلايل روايي 110
- ب/ 2- حديث ثقلين 111
- ب/ 3- ختم قرآن 112
- ب/ 4- تعبير «حسبنا كتاب الله» از سوي عمر 114
- ب/ 5- احاديث ويژه جمع قرآن در زمان پيامبر (ص) 115
- الف- جمع قرآن توسط امام علي عليه السّلام 116
- اشاره 116
- 9 جمع قرآن پس از رحلت پيامبر (ص) 116
- ب- جمع قرآن در زمان ابو بكر 119
- ديدگاه آية الله معرفت 123
- نقد و نظر 126
- فلسفه جمع قرآن در دوران ابو بكر و نكات قابل تأمل در اينباره 128
- دليل انتخاب زيد بن ثابت چه بود؟ 130
- نقدي بر قضاياي جمع قرآن به وسيله زيد 132
- ج- جمع قرآن در دوره عثمان «3» 133
- تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام 134
- بررسي اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم 136
- خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت 140
- كميته يكي كردن مصاحف 144
- تحليلي بر اقدام عثمان، امتيازات، كاستيها 146
- 1- ابتدايي بودن خط 147
- 2- بينقطه بودن حروف 147
- اول- ويژگي رسم الخط مصاحف عثماني 147
- 3- خالي بودن خط از علائم و حركات 148
- 4- نبودن الف در كلمات 149
- 5- تأثير لهجه قبايل 149
- دوم- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 150
- اصلاح رسم الخط قرآن 153
- 10 قرآن و قراءات در گذر زمان 155
- شكلگيري قراءات سبعه با ظهور ابن مجاهد 159
- بررسي واكنش‌ها نسبت به كار ابن مجاهد 161
- قضاوت كلي نسبت به كار ابن مجاهد 163
- بررسي تواتر يا عدم تواتر قراءات هفتگانه 164
- بحثي پيرامون حجيت قراءات 165
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 168
- منابع 171
- مقالات: 175
- برخي از منابع مؤلف القرآن الكريم و روايات المدرستين «1» 175
بررسي واكنش‌ها نسبت به كار ابن مجاهد
شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه نه در عصر ابن مجاهد و نه حتي در قرنها پس از وي، انتخاب ابن مجاهد از هر جهت مورد تصويب و اتفاق‌نظر قاريان ديگر قرار نگرفت.
به عنوان مثال، از معاصران ابن مجاهد، دانشمنداني معتقد بودند كه عمل ابن مجاهد ملاك واقعي نداشته است، زيرا در بين ائمه قرائت، قاريان ديگري بوده‌اند كه از قراء سبعه برتر بوده‌اند. عده‌اي ديگر از دانشمندان، ابو بكر بن مجاهد را در انتخاب هفت قرائت نكوهش و ملامت نموده، گفته‌اند كه كلمه «هفت» گاهي سبب اشتباه در ميان قرائتها و وجوه هفتگانه قرآن شده است. از جمله منكران كار ابن مجاهد مي‌توان به نمونه‌هاي زير اشاره كرد:
1- احمد بن عمار مهدوي مي‌گويد:
«لقد فعل مسبّع هذه السبعه ما لا ينبغي له و اشكل الامر علي العامة بايهامه ...»
زيرا افراد كم‌اطلاع تصور مي‌كنند كه اين هفت قرائت همان حروف و وجوه هفتگانه است كه در روايات وارد گرديد است.
2- اسماعيل بن ابراهيم قراب در «شافي» مي‌گويد:
تنها قرائت هفت تن از قاريان را انتخاب نمودن و ديگر قرائتها را رد كردن، برپايه هيچ دليل و روايتي استوار نيست و تنها جمع‌آوري يكي از متأخران است كه چون بيش از هفت قرائت را نمي‌دانسته است، همان قرائت‌هاي هفتگانه را در كتابي جمع‌آوري نموده و آن را كتاب «السبعه» نامگذاري كرد و همان كتاب در ميان مردم منتشر شد.
3- ابو محمد مكي مي‌گويد:
بعضي از دانشمندان علم قرائت در كتابهاي خويش نام بيش از هفتاد قاري را آورده‌اند كه بعضي از آنها از نظر مقام علمي بالاتر از اين هفت نفر مي‌باشند ... بنابراين چگونه مي‌توان تصور نمود كه تنها قرائت اين هفت تن با حروف هفتگانه قرآن موافق باشد؟
آيا اين مطلب انحراف از مسير حقيقت نيست؟