در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 35

مقصود از «قد» پوستهاي دباغي نشده حيوانات است.

5- نظام علمي و فرهنگي‌

از آنچه گذشت مي‌توان دريافت كه نظام علمي و فرهنگي حاكم بر عربستان چگونه بوده است. اما جهت اطلاع بيشتر، به اين مطلب اشاره مي‌شود كه قبل از بعثت پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و اله و سلّم جهل و بي‌سوادي بر جزيرة العرب حاكم بود و مردمان آن سامان آشنايي چنداني با خواندن و نوشتن نداشتند. قرآن آن جامعه را با تعبير «اميّون» وصف كرده و مي‌فرمايد: «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ» «1»

تا آنجا كه تاريخ عربستان نشان مي‌دهد، در آن جامعه اثري از فرهنگ و تمدن موجود نبود. تنها چيزي كه شواهد تاريخي و نيز آيات قرآن بر آن دلالت دارد، وجود شعر و شاعري و خطبه‌سرايي در جاهليت است كه آن هم معلول طبع روان و ذوق فطري آنها بوده است. البته در همين خصوص نيز بايد گفت كه محتوي اشعار جاهلي نوعا در باب مفاخره، حماسه يا وصفهاي شاهد و شراب است. از اين‌جهت قرآن در سوره شعراء به مذمت شاعران پرداخته و آنها را- به جز شعراي مؤمن- مراد منحرفان اعلام مي‌كند. «2»

نكته ديگر در خصوص سطح فرهنگ اعراب، وجود طوائف اندك يهود و نصاري در سطح عربستان است كه به دليل داشتن كتاب آسماني با مباني توحيدي آشنا بوده‌اند. اما به‌طوري‌كه گذشت، مسيحيت بيشتر در نواحي شام و يمن تمركز داشت و اعراب كمتر با آنها در تماس بودند، اما وجود چند قبيله يهودي در مدينه و خيبر مطلبي روشن و قطعي در تاريخ اسلام است و با ارتباطاتي كه بين آنها و مشركان مكه بوده است، «3» گاه (1)- الجمعه، 2

(3)- بنگريد به سوره نساء، 51