- مقدمه 1
- 1 تأملي بر اصطلاح تاريخ قرآن و پيشينه تاريخي آن 4
- زواياي بحث در تاريخ قرآن 7
- 1- منابع قرآني، تفسيري 8
- اشاره 8
- منابع مطالعه علمي تاريخ قرآن 8
- 2- منابع تاريخي، روايي 10
- 3- منابع مدون علوم قرآني 11
- 4- منابع خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر 13
- 5- سخني درباره كتاب حاضر 15
- 2 وحي و نزول قرآن 18
- الف- روايات اهل سنت 22
- بررسي نخستين نزول وحي در روايات فريقين «4» 22
- 1- بررسي سند روايات 24
- 2- بررسي متن و محتوي روايات 24
- 3- نقد قرآن از روايات مذكور 26
- ب- روايات اهل بيت عليهم السّلام 27
- 3 آشنايي با فضاي نزول قرآن 31
- اشاره 31
- 1- نظام اجتماعي و سياسي 31
- 3- نظام اخلاقي 32
- 2- نظام اعتقادي 32
- 4- نظام اقتصادي 33
- 5- نظام علمي و فرهنگي 35
- جمعبندي و نتيجهگيري 36
- 1- خصوصيت ادبي، بلاغي سوره‌هاي مكي «2» 37
- 4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن) 37
- اشاره 37
- اسماع قرآن در مكه و تأثير آن بر قريش 39
- 2- خصوصيت فكري سوره‌هاي مكي 41
- نكته 42
- تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن 43
- ادعاهاي قريش در تحليل قرآن «2» 44
- 1- بيانات ساحرانه 45
- 2- عبارات شاعرانه 46
- 3- افسانههاي قديمي 46
- 4- سخنان كاهنانه 47
- 5- امكان نظيرآوري از سوي مردم 47
- 6- امكان نظيرآوري توسط پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 48
- 7- سخنان پريشان يك مجنون 49
- 9- كلام ساختگي به دليل وقوع نسخ 50
- 8- القائات شياطين 50
- نقد قرآن نسبت به ادعاهاي مشركان 51
- 5 برنامه پيامبر (ص) در عرضه قرآن در مكه 53
- معناشناسي اقراء 54
- الف- اقراي خداوند براي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 54
- كيفيت اقراء 54
- اشاره 54
- ب- اقراي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم براي مردم 56
- ج- اقراي مؤمنان نسبت به هم 57
- 6 جمع قرآن در زمان رسول خدا (ص) 59
- مقدمه 60
- بررسي معاني جمع قرآن 60
- اشاره 65
- 2- علاقه و اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به حفظ قرآن 65
- انگيزههاي حفظ قرآن در مكه 65
- 1- بلاغت قرآن 65
- 3- حفظ قرآن موجب تكريم شخصيت بود 66
- 5- نياز مسلمانان به قرائت سورههايي از قرآن در نماز 66
- 4- اجر و ثواب خواننده و حافظ قرآن 66
- نتيجه 67
- 6- تأثير روحي و معنوي قرآن 67
- اشاره 68
- كتابت قرآن در مكه 68
- 1- وجود نويسندگان 68
- ب- سوره عبس آيات 11 تا 16 69
- الف- نخستين پيام 69
- 2- ابزار نگارش 69
- ج- سوره فرقان آيه 5 70
- د- سوره بيّنه آيات 2 و 3 70
- ه- سوره اسرا، 93 70
- ط- سوره اعراف آيه 145 71
- و- سوره انعام آيه 7 71
- ي- سوره طور 1- 3 71
- ز- سوره انبياء آيه 100 71
- 3- انگيزه نوشتن قرآن 72
- 7 بررسي اخبار قرآني در مدينه 74
- اشاره 74
- الف- قبل از هجرت، پيشقراولان آموزش قرآن 75
- 1- تعليم ده آيه ده آيه قرآن 76
- ب- نظام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در تعليم قرآن 76
- 2- تعليم قرآن به قصد قرب الي اللّه 77
- 3- تعليم معاني و تفسير آيات قرآن 79
- 4- تعليم قرآن توسط معلمان قرآن 80
- 5- صدور تعليمات قرآن با مسافرت به قبايل 81
- 6- اعطاي امتياز به افراد براساس دانش قرآني «2» 82
- 6- 1) تعيين امام جماعت براساس احفظ يا اقراء بودن قاري 83
- 6- 2) امارت و فرماندهي براساس دانش قرآني بيشتر 84
- 6- 3) امتياز بعد از وفات و در قبر 84
- 6- 5) امتياز براساس قرآن در بهشت 85
- 6- 6) برتري مطلق اهل قرآن 85
- 6- 4) امتياز قرآني در قيامت 85
- هشدار از فراموشي 86
- 7- غنيمت شمردن فرصتها براي نشر قرآن در سيره پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 86
- آهنگ تدوين قرآن 87
- ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه 90
- 8 تدوين قرآن در مدينه 95
- كتابت در مدينه بعد از اسلام 95
- اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نسبت به تعليم كتابت در ميان مسلمين: 96
- آموختن كتابت يهود 97
- شماري از كاتبان رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 97
- نقدي بر نظريه واقدي 98
- تعداد كاتبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و نوع كتابت آنان 101
- الف- شكلگيري سوره‌ها 102
- ابزارهاي نگارش 102
- ساختار قرآن بهعنوان يك كتاب در عهد پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 102
- ب- نامگذاري سوره‌ها 105
- ج- تعيين مكان آيات در سوره‌ها 107
- تمهيد بحث 108
- دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 108
- الف/ 3- آيات تحدي 109
- الف- دلايل قرآني 109
- الف/ 2- اظهارات مشركان 109
- ب- دلايل روايي 110
- ب/ 2- حديث ثقلين 111
- ب/ 3- ختم قرآن 112
- ب/ 4- تعبير «حسبنا كتاب الله» از سوي عمر 114
- ب/ 5- احاديث ويژه جمع قرآن در زمان پيامبر (ص) 115
- اشاره 116
- الف- جمع قرآن توسط امام علي عليه السّلام 116
- 9 جمع قرآن پس از رحلت پيامبر (ص) 116
- ب- جمع قرآن در زمان ابو بكر 119
- ديدگاه آية الله معرفت 123
- نقد و نظر 126
- فلسفه جمع قرآن در دوران ابو بكر و نكات قابل تأمل در اينباره 128
- دليل انتخاب زيد بن ثابت چه بود؟ 130
- نقدي بر قضاياي جمع قرآن به وسيله زيد 132
- ج- جمع قرآن در دوره عثمان «3» 133
- تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام 134
- بررسي اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم 136
- خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت 140
- كميته يكي كردن مصاحف 144
- تحليلي بر اقدام عثمان، امتيازات، كاستيها 146
- اول- ويژگي رسم الخط مصاحف عثماني 147
- 1- ابتدايي بودن خط 147
- 2- بينقطه بودن حروف 147
- 3- خالي بودن خط از علائم و حركات 148
- 4- نبودن الف در كلمات 149
- 5- تأثير لهجه قبايل 149
- دوم- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 150
- اصلاح رسم الخط قرآن 153
- 10 قرآن و قراءات در گذر زمان 155
- شكلگيري قراءات سبعه با ظهور ابن مجاهد 159
- بررسي واكنشها نسبت به كار ابن مجاهد 161
- قضاوت كلي نسبت به كار ابن مجاهد 163
- بررسي تواتر يا عدم تواتر قراءات هفتگانه 164
- بحثي پيرامون حجيت قراءات 165
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 168
- منابع 171
- مقالات: 175
- برخي از منابع مؤلف القرآن الكريم و روايات المدرستين «1» 175
4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن)
تمهيد بحث
اشاره
86 سوره از سوره‌هاي قرآن طي 13 سال در مكه نازل گرديد. «1» سوره‌هاي مكي غالبا كوچك و آيات آن نيز كوتاه است. در آنها مفاهيمي طرح شده كه پندارهاي واهي قريش نسبت به تعدد خدايان را باطل نموده و دلايل آنها در تمسك به خدايان را به‌طور محكم رد كرده است. در اين سوره‌ها خداوند سؤالات و اعتراضات مشركان را با جوابهاي شافي و وافي پاسخ داده و درخواستهاي جاهلانه‌شان از پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم را در آوردن معجزات دلخواه آنان مردود شمرده است. بخشي از سوره‌هاي مكي به بيان مناظرات و مجادلات ميان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و قريش پرداخته و پاره‌اي از آن، حوادثي از آن دوره يا حوادث ميان انبياي پيشين و امتهاي آنان را مورد حكايت قرار مي‌دهد تا براي كفار قريش و مشاجرات آنان با پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم، مثلي باشد. پاره‌اي ديگر به تصوير وقايع هولناك روز قيامت مي‌پردازد تا انذاري براي آدميان باشد. و بالاخره كلام خدا در قرآن كريم امتيازات بسياري بر كلام بشر دارد كه در اينجا به ذكر دو خصوصيت برجسته آن- به ويژه در سوره‌هاي مكي- اشاره مي‌شود.
1- خصوصيت ادبي، بلاغي سوره‌هاي مكي «2»
اشاره
قرآن كريم به عنوان معجزه بر رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نازل گرديد، چنانكه در خود قرآن به (1)- تاريخ قرآن راميار، 612
(2)- القرآن الكريم و روايات المدرستين، 1/ 99