در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 41

«تنها بت‌پرستان نبودند كه چنين تحت تأثير قرار مي‌گرفتند: اهل كتاب نيز در اقبال و روي آوردن به قرآن شركت داشته‌اند و بودند كساني كه با شنيدن آيات قرآني اشك از چشمانشان سرازير مي‌شد.» «1»

در اين ميان تنها كساني كه تيرگي و قساوت بر دل‌هايشان چيره شده بود، از آيات قرآن روي گردان بودند، درباره اين اشخاص اسماع قرآن تأثيري نداشت. چنانكه قرآن مي‌فرمايد:

فَإِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتي وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ ... إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ «2» يعني: و تو مردگان را نمي‌شنواني و (نيز) اين (پيام) را به كران- آن‌گاه كه پشت مي‌گردانند- نمي‌تواني بشنواني. تو تنها كساني را مي‌شنواني كه به آيات ما ايمان مي‌آورند و خود تسليم‌اند.

2- خصوصيت فكري سوره‌هاي مكي‌

چنان‌كه قبلا اشاره شد، همين سوره‌هاي زيبا و جذّاب- كه در مكه نازل مي‌شد- از يك‌سو قالبي براي طرح عقايد اسلامي به شمار مي‌رفت و از طرف ديگر ظرفي براي انكار و تخطئه عقايد مشركان بود، اين سوره‌ها نسبت به سوره‌هاي مدني بيشتر به مسائل بنيادي اسلام مي‌پردازد. توحيد در الوهيت و ربوبيت، طرح رسالت خاتم انبياء و اثبات معجزه قرآن، بحث از عوالم پس از مرگ، برزخ و معاد، نفي اعتقادات شرك‌آميز و دعوت به عمل صالح در زندگي دنيا از محورهاي عمده سوره‌هاي مكي است كه- به طوري كه خواهد آمد- طرح و تبليغ آنها در مكه براي مشركان غير قابل تحمل بوده است، ذيلا مثالهايي از مباحث مطروحه در سوره‌هاي مكي ذكر مي‌شود:

الف- در محور توحيد: بسم الله الرحمن الرحيم قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ (1)- تاريخ قرآن راميار، 230 نيز بنگريد به المائده: 82: «وَ إِذا سَمِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَي الرَّسُولِ تَري أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ» (2)- الروم، 52 و 53