در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 43

در سوره الكافرون صف پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و مشركان به صورت زير از هم جدا مي‌شود كه:

قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ لَكُمْ دِينُكُمْ وَ لِيَ دِينِ «1»

و در آيات متعدد، قرآن رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم را از هرگونه گرايش به كافران و سازش با آنها برحذر داشته است. به عنوان نمونه در سوره ن و القلم كه از قديمي‌ترين سوره‌هاي نازله است چنين مي‌خوانيم:

فَلا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنِيمٍ أَنْ كانَ ذا مالٍ وَ بَنِينَ إِذا تُتْلي عَلَيْهِ آياتُنا قالَ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ سَنَسِمُهُ عَلَي الْخُرْطُومِ «2»

تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن‌

از آيات قرآن و برخي روايات تاريخي چنين به دست مي‌آيد كه بزرگان قريش جهت مقابله با اثر فكري قرآن طرحهاي مختلفي به اجرا گذاشتند. قبل از هرچيز تلاش كردند كه مانع قرآن‌خواني رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در مسجد الحرام شوند. چنانكه ابوجهل در نوبتي رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم را تهديد كرد كه اگر او به نماز خواندن در نزد كعبه و مقام ابراهيم ادامه دهد گردن پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم را خرد كند. «3» وي البته موفق به انجام اين كار نشد و خداوند رسول خود را از گزند او در امان نگهداشت. مشركان هم‌چنين به مردم توصيه مي‌كردند كه به تلاوت قرآن گوش فرا ندهند، و يا هنگام شنيدن قرآن همهمه به پا كنند تا صداي قرآن به گوش كسي نرسد. «4» اما خداوند ضمن پشتيباني از رسول خود به او فرمان داد تا (1)- الكافرون، 1 الي 6

(3)- تفسير مجمع البيان، 10/ 782، تفسير القرآن العظيم، 2/ 565

(4)- فصّلت، 26 «وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ» ص: 69

هم‌چنان به نمازخواني يا تلاوت قرآن خود ادامه دهد. آيات: كَلَّا لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ ... «1»

و: وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ «2»، در همين ارتباط نازل شده است. گاه نيز مشركان بخت خود را در تطميع و يا تهديد رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم مي‌آزمودند. لذا به آن حضرت نزديك شده و سر صحبت را باز مي‌كردند، اما اقدامات آنها- در كشاندن رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به سازش- اثر و ثمري نداشت. در اين خصوص روايت‌هاي تاريخي متعددي وجود دارد. يك مورد آن به شرح زير است:

«ابن عساكر و مورخان ديگر در شرح حال عتبة بن ربيعه آورده‌اند كه، در نوبتي بزرگان قريش در مسجد الحرام به نزد رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم آمدند. عتبه به دوستان خود گفت: اجازه دهيد كه من با محمد به سخن بپردازم. چرا كه رفتار من با او، ملايم‌تر از شما است. پس از موافقت بزرگان قريش، عتبه به جانب پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم رفت و به او گفت: اي برادرزاده تو از نظر خانوادگي و موقعيت والا، از همه ما سزاوارتري، اما ادعايي كرده‌اي كه قبل از تو احدي از قوم و قبيله تو نكرده است. اگر درصدد تحصيل مالي قوم تو حاضرند چنان ثروتي در اختيار تو گذارند كه بي‌شك تو ثروتمندترين ما باشي و اگر طالب رياستي تو را به رياست برگماريم به طوري كه احدي مافوق تو نبوده و كاري را جز با مشورت با تو انجام ندهيم. و اگر احيانا عارضه‌اي وجود تو را در برگرفته كه از آن خلاصي نداري، اموال خود را در راه درمان تو خرج كنيم تا از آن بيماري نجات يابي و بالاخره اگر طالب پادشاهي و سروري هستي آن را به تو واگذار مي‌كنيم. رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم- كه تا آن وقت به سخنان عتبه گوش فرا داده بود- فرمود:

اي ابا الوليد آيا سخنانت تمام شد؟ عتبه گفت: آري. در اينجا پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به تلاوت سوره «حم سجده» پرداخت تا به آيه سجده‌دار رسيد و سجده كرد و عتبه نيز دست خود را به پشت سر گره زده بود و در حال انتظار به سر مي‌برد تا پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم از قرائت خود فارغ شد (بدون آنكه به عتبه اعتنا كند). عتبه نيز نمي‌دانست كه چه عكس‌العملي (1)- العلق، 19