در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 67

6- تأثير روحي و معنوي قرآن‌

با توجه به مطالبي كه تحت عنوان «بلاغت قرآن» بيان گرديد، مخاطبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم افرادي بودند كه ارزش و علو سخن را درك مي‌كردند و آيات آسماني قرآن تا اعماق جان آنان نفوذ مي‌كرد. به‌عنوان مثال آيات آخر سوره اسراء اين تأثير روحي، معنوي عميق را بازگو مي‌كند آنجا كه مي‌فرمايد:

قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذا يُتْلي عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ سُجَّداً وَ يَقُولُونَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ يَبْكُونَ وَ يَزِيدُهُمْ خُشُوعاً قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْني ... «1»

نتيجه آنكه حفظ قرآن در مكه امري معمول و متداول بود. امّا نه به اين خاطر كه مرحله‌اي از جمع قرآن تلقي گردد، بلكه به اين جهت كه بلاغت ظاهري قرآن به همراه علو معاني و مفاهيم آن، جاذبه اصلي حفظ آن به شمار مي‌رفت و موجب شد در كنار امر كتابت قرآن، هزاران حافظ و قاري قرآن به فاصله كوتاهي پيدا شود.

نتيجه‌

از آنچه گفته شد اين نتيجه قابل حصول است كه در بدو امر احتمالا توجه رسول خدا و يارانش به گردآوردن قرآن و حفظ آن در سينه‌ها معطوف گرديد. چه، اين سنتي كهن و عادتي رايج در ميان عرب بود. گذشته از آن ابزار نوشتن هم‌چنان‌كه بايد آماده نبود و شماره نويسندگان هم زياد نبود. از اينجا بود كه توجه به حفظ در سينه‌ها بر توجه به حفظ قرآن به وسيله كتابت برتري داشت.

ولي- همان‌طور كه ثابت شد- چنين هم نبود كه كار نوشتن قرآن يكسره فراموش گردد و ديگر كسي بدان اهتمام نورزد. اين امر نيز به جاي خود مورد توجه خاص (1)- الاسراء، 107- 110