در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 69

عهدنامه‌ها تمايز دقيقي وجود ندارد.» «1»

2- ابزار نگارش‌

اشاره

در اين زمينه نيز گواه و شاهد فراوان است. در درجه اول خود قرآن گواه است كه از همان سالهاي اقامت پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در مكه و مدتها پيش از هجرت نوشته شده و دست به دست مي‌گشته است.

به ويژه قديمي‌ترين سوره‌هاي قرآن از پديده‌هايي نام مي‌برد كه به نوشتن مربوط است. مثلا:

الف- نخستين پيام‌

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ. الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ «2»

اين آيات، اشتغال خاطر پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم را براي حفظ قرآن از طريق تضمين به وسيله كتابت، بازگو مي‌كند. «3»

ب- سوره عبس آيات 11 تا 16

كَلَّا إِنَّها تَذْكِرَةٌ. فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ. فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ. مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ. بِأَيْدِي سَفَرَةٍ. كِرامٍ بَرَرَةٍ

ممكن است كسي بگويد اينها حكايتي از عالم علوي و جهان بالا و نوشته آسمانها است اما چنان‌كه قبلا گفتيم قرآن از اصطلاحات مبهم سخن نمي‌گويد و لاجرم براي مخاطبان آن آشناست. (1)- تاريخ قرآن راميار، 236 و 257

(3)- تاريخ قرآن راميار، 257