- مقدمه 1
- 1 تأملي بر اصطلاح تاريخ قرآن و پيشينه تاريخي آن 4
- زواياي بحث در تاريخ قرآن 7
- 1- منابع قرآني، تفسيري 8
- اشاره 8
- منابع مطالعه علمي تاريخ قرآن 8
- 2- منابع تاريخي، روايي 10
- 3- منابع مدون علوم قرآني 11
- 4- منابع خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر 13
- 5- سخني درباره كتاب حاضر 15
- 2 وحي و نزول قرآن 18
- الف- روايات اهل سنت 22
- بررسي نخستين نزول وحي در روايات فريقين «4» 22
- 1- بررسي سند روايات 24
- 2- بررسي متن و محتوي روايات 24
- 3- نقد قرآن از روايات مذكور 26
- ب- روايات اهل بيت عليهم السّلام 27
- 3 آشنايي با فضاي نزول قرآن 31
- 1- نظام اجتماعي و سياسي 31
- اشاره 31
- 3- نظام اخلاقي 32
- 2- نظام اعتقادي 32
- 4- نظام اقتصادي 33
- 5- نظام علمي و فرهنگي 35
- جمعبندي و نتيجهگيري 36
- 1- خصوصيت ادبي، بلاغي سورههاي مكي «2» 37
- 4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن) 37
- اشاره 37
- اسماع قرآن در مكه و تأثير آن بر قريش 39
- 2- خصوصيت فكري سورههاي مكي 41
- نكته 42
- تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن 43
- ادعاهاي قريش در تحليل قرآن «2» 44
- 1- بيانات ساحرانه 45
- 2- عبارات شاعرانه 46
- 3- افسانههاي قديمي 46
- 4- سخنان كاهنانه 47
- 5- امكان نظيرآوري از سوي مردم 47
- 6- امكان نظيرآوري توسط پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 48
- 7- سخنان پريشان يك مجنون 49
- 8- القائات شياطين 50
- 9- كلام ساختگي به دليل وقوع نسخ 50
- نقد قرآن نسبت به ادعاهاي مشركان 51
- 5 برنامه پيامبر (ص) در عرضه قرآن در مكه 53
- معناشناسي اقراء 54
- الف- اقراي خداوند براي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 54
- كيفيت اقراء 54
- اشاره 54
- ب- اقراي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم براي مردم 56
- ج- اقراي مؤمنان نسبت به هم 57
- 6 جمع قرآن در زمان رسول خدا (ص) 59
- مقدمه 60
- بررسي معاني جمع قرآن 60
- 2- علاقه و اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به حفظ قرآن 65
- اشاره 65
- 1- بلاغت قرآن 65
- انگيزههاي حفظ قرآن در مكه 65
- 3- حفظ قرآن موجب تكريم شخصيت بود 66
- 5- نياز مسلمانان به قرائت سورههايي از قرآن در نماز 66
- 4- اجر و ثواب خواننده و حافظ قرآن 66
- نتيجه 67
- 6- تأثير روحي و معنوي قرآن 67
- اشاره 68
- كتابت قرآن در مكه 68
- 1- وجود نويسندگان 68
- الف- نخستين پيام 69
- 2- ابزار نگارش 69
- ب- سوره عبس آيات 11 تا 16 69
- ج- سوره فرقان آيه 5 70
- ه- سوره اسرا، 93 70
- د- سوره بيّنه آيات 2 و 3 70
- و- سوره انعام آيه 7 71
- ي- سوره طور 1- 3 71
- ط- سوره اعراف آيه 145 71
- ز- سوره انبياء آيه 100 71
- 3- انگيزه نوشتن قرآن 72
- 7 بررسي اخبار قرآني در مدينه 74
- اشاره 74
- الف- قبل از هجرت، پيشقراولان آموزش قرآن 75
- 1- تعليم ده آيه ده آيه قرآن 76
- ب- نظام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در تعليم قرآن 76
- 2- تعليم قرآن به قصد قرب الي اللّه 77
- 3- تعليم معاني و تفسير آيات قرآن 79
- 4- تعليم قرآن توسط معلمان قرآن 80
- 5- صدور تعليمات قرآن با مسافرت به قبايل 81
- 6- اعطاي امتياز به افراد براساس دانش قرآني «2» 82
- 6- 1) تعيين امام جماعت براساس احفظ يا اقراء بودن قاري 83
- 6- 3) امتياز بعد از وفات و در قبر 84
- 6- 2) امارت و فرماندهي براساس دانش قرآني بيشتر 84
- 6- 6) برتري مطلق اهل قرآن 85
- 6- 5) امتياز براساس قرآن در بهشت 85
- 6- 4) امتياز قرآني در قيامت 85
- هشدار از فراموشي 86
- 7- غنيمت شمردن فرصتها براي نشر قرآن در سيره پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 86
- آهنگ تدوين قرآن 87
- ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه 90
- كتابت در مدينه بعد از اسلام 95
- 8 تدوين قرآن در مدينه 95
- اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نسبت به تعليم كتابت در ميان مسلمين: 96
- آموختن كتابت يهود 97
- شماري از كاتبان رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 97
- نقدي بر نظريه واقدي 98
- تعداد كاتبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و نوع كتابت آنان 101
- ابزارهاي نگارش 102
- الف- شكلگيري سورهها 102
- ساختار قرآن بهعنوان يك كتاب در عهد پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 102
- ب- نامگذاري سورهها 105
- ج- تعيين مكان آيات در سورهها 107
- تمهيد بحث 108
- دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 108
- الف/ 3- آيات تحدي 109
- الف/ 2- اظهارات مشركان 109
- الف- دلايل قرآني 109
- ب- دلايل روايي 110
- ب/ 2- حديث ثقلين 111
- ب/ 3- ختم قرآن 112
- ب/ 4- تعبير «حسبنا كتاب الله» از سوي عمر 114
- ب/ 5- احاديث ويژه جمع قرآن در زمان پيامبر (ص) 115
- اشاره 116
- الف- جمع قرآن توسط امام علي عليه السّلام 116
- 9 جمع قرآن پس از رحلت پيامبر (ص) 116
- ب- جمع قرآن در زمان ابو بكر 119
- ديدگاه آية الله معرفت 123
- نقد و نظر 126
- فلسفه جمع قرآن در دوران ابو بكر و نكات قابل تأمل در اينباره 128
- دليل انتخاب زيد بن ثابت چه بود؟ 130
- نقدي بر قضاياي جمع قرآن به وسيله زيد 132
- ج- جمع قرآن در دوره عثمان «3» 133
- تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام 134
- بررسي اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم 136
- خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت 140
- كميته يكي كردن مصاحف 144
- تحليلي بر اقدام عثمان، امتيازات، كاستيها 146
- اول- ويژگي رسم الخط مصاحف عثماني 147
- 1- ابتدايي بودن خط 147
- 2- بينقطه بودن حروف 147
- 3- خالي بودن خط از علائم و حركات 148
- 4- نبودن الف در كلمات 149
- 5- تأثير لهجه قبايل 149
- دوم- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 150
- اصلاح رسم الخط قرآن 153
- 10 قرآن و قراءات در گذر زمان 155
- شكلگيري قراءات سبعه با ظهور ابن مجاهد 159
- بررسي واكنشها نسبت به كار ابن مجاهد 161
- قضاوت كلي نسبت به كار ابن مجاهد 163
- بررسي تواتر يا عدم تواتر قراءات هفتگانه 164
- بحثي پيرامون حجيت قراءات 165
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 168
- منابع 171
- مقالات: 175
- برخي از منابع مؤلف القرآن الكريم و روايات المدرستين «1» 175
و- سوره انعام آيه 7
وَ لَوْ نَزَّلْنا عَلَيْكَ كِتاباً فِي قِرْطاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَيْدِيهِمْ لَقالَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هذا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ
اين آيه احتمالا در پاسخ به تقاضايي است كه در آيه قبل آمده است. از مفاد آن اجمالا به دست ميآيد كه تعابير «كتاب» و «قرطاس»، تعابيري آشنا براي عرب آن روز بوده است.
ز- سوره انبياء آيه 100
يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ ...
از اين آيه هم روشن ميشود كه مشركان مكه تصوير روشني از طومار و پيچيده شدن آن داشتهاند.
ط- سوره اعراف آيه 145
وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسي إِلي قَوْمِهِ ... وَ أَلْقَي الْأَلْواحَ وَ أَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ ...
اين آيه ميرساند كه موسي عليه السّلام در كوه طور تنها آيات را به حافظه نسپرد، بلكه با الواح و نوشتههايي بازگشت. از اينرو كتابت آيات وحياني پيشينه تاريخي وسيعي تا دورههاي پيامبران الهي گذشته دارد.
ي- سوره طور 1- 3
وَ الطُّورِ. وَ كِتابٍ مَسْطُورٍ. فِي رَقٍّ مَنْشُورٍ
چنانكه پيداست قرآن مفاهيمي به كار گرفته كه هماهنگ با پديده تدوين است. ضمنا به طوري كه گفته شد قرآن با ادبيات و اصطلاحاتي نازل گرديد كه براي عرب صدر اسلام آشنا بوده است.