- مقدمه 1
- 1 تأملي بر اصطلاح تاريخ قرآن و پيشينه تاريخي آن 4
- زواياي بحث در تاريخ قرآن 7
- 1- منابع قرآني، تفسيري 8
- اشاره 8
- منابع مطالعه علمي تاريخ قرآن 8
- 2- منابع تاريخي، روايي 10
- 3- منابع مدون علوم قرآني 11
- 4- منابع خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر 13
- 5- سخني درباره كتاب حاضر 15
- 2 وحي و نزول قرآن 18
- الف- روايات اهل سنت 22
- بررسي نخستين نزول وحي در روايات فريقين «4» 22
- 1- بررسي سند روايات 24
- 2- بررسي متن و محتوي روايات 24
- 3- نقد قرآن از روايات مذكور 26
- ب- روايات اهل بيت عليهم السّلام 27
- 3 آشنايي با فضاي نزول قرآن 31
- اشاره 31
- 1- نظام اجتماعي و سياسي 31
- 2- نظام اعتقادي 32
- 3- نظام اخلاقي 32
- 4- نظام اقتصادي 33
- 5- نظام علمي و فرهنگي 35
- جمعبندي و نتيجهگيري 36
- 1- خصوصيت ادبي، بلاغي سوره‌هاي مكي «2» 37
- 4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن) 37
- اشاره 37
- اسماع قرآن در مكه و تأثير آن بر قريش 39
- 2- خصوصيت فكري سوره‌هاي مكي 41
- نكته 42
- تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن 43
- ادعاهاي قريش در تحليل قرآن «2» 44
- 1- بيانات ساحرانه 45
- 2- عبارات شاعرانه 46
- 3- افسانههاي قديمي 46
- 4- سخنان كاهنانه 47
- 5- امكان نظيرآوري از سوي مردم 47
- 6- امكان نظيرآوري توسط پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 48
- 7- سخنان پريشان يك مجنون 49
- 9- كلام ساختگي به دليل وقوع نسخ 50
- 8- القائات شياطين 50
- نقد قرآن نسبت به ادعاهاي مشركان 51
- 5 برنامه پيامبر (ص) در عرضه قرآن در مكه 53
- معناشناسي اقراء 54
- الف- اقراي خداوند براي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 54
- كيفيت اقراء 54
- اشاره 54
- ب- اقراي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم براي مردم 56
- ج- اقراي مؤمنان نسبت به هم 57
- 6 جمع قرآن در زمان رسول خدا (ص) 59
- مقدمه 60
- بررسي معاني جمع قرآن 60
- اشاره 65
- انگيزههاي حفظ قرآن در مكه 65
- 2- علاقه و اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به حفظ قرآن 65
- 1- بلاغت قرآن 65
- 5- نياز مسلمانان به قرائت سورههايي از قرآن در نماز 66
- 4- اجر و ثواب خواننده و حافظ قرآن 66
- 3- حفظ قرآن موجب تكريم شخصيت بود 66
- 6- تأثير روحي و معنوي قرآن 67
- نتيجه 67
- كتابت قرآن در مكه 68
- اشاره 68
- 1- وجود نويسندگان 68
- الف- نخستين پيام 69
- 2- ابزار نگارش 69
- ب- سوره عبس آيات 11 تا 16 69
- ج- سوره فرقان آيه 5 70
- ه- سوره اسرا، 93 70
- د- سوره بيّنه آيات 2 و 3 70
- و- سوره انعام آيه 7 71
- ي- سوره طور 1- 3 71
- ط- سوره اعراف آيه 145 71
- ز- سوره انبياء آيه 100 71
- 3- انگيزه نوشتن قرآن 72
- 7 بررسي اخبار قرآني در مدينه 74
- اشاره 74
- الف- قبل از هجرت، پيشقراولان آموزش قرآن 75
- 1- تعليم ده آيه ده آيه قرآن 76
- ب- نظام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در تعليم قرآن 76
- 2- تعليم قرآن به قصد قرب الي اللّه 77
- 3- تعليم معاني و تفسير آيات قرآن 79
- 4- تعليم قرآن توسط معلمان قرآن 80
- 5- صدور تعليمات قرآن با مسافرت به قبايل 81
- 6- اعطاي امتياز به افراد براساس دانش قرآني «2» 82
- 6- 1) تعيين امام جماعت براساس احفظ يا اقراء بودن قاري 83
- 6- 3) امتياز بعد از وفات و در قبر 84
- 6- 2) امارت و فرماندهي براساس دانش قرآني بيشتر 84
- 6- 6) برتري مطلق اهل قرآن 85
- 6- 4) امتياز قرآني در قيامت 85
- 6- 5) امتياز براساس قرآن در بهشت 85
- هشدار از فراموشي 86
- 7- غنيمت شمردن فرصتها براي نشر قرآن در سيره پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 86
- آهنگ تدوين قرآن 87
- ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه 90
- 8 تدوين قرآن در مدينه 95
- كتابت در مدينه بعد از اسلام 95
- اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نسبت به تعليم كتابت در ميان مسلمين: 96
- آموختن كتابت يهود 97
- شماري از كاتبان رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 97
- نقدي بر نظريه واقدي 98
- تعداد كاتبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و نوع كتابت آنان 101
- الف- شكل‌گيري سوره‌ها 102
- ساختار قرآن بهعنوان يك كتاب در عهد پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 102
- ابزارهاي نگارش 102
- ب- نامگذاري سوره‌ها 105
- ج- تعيين مكان آيات در سوره‌ها 107
- دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 108
- تمهيد بحث 108
- الف/ 3- آيات تحدي 109
- الف- دلايل قرآني 109
- الف/ 2- اظهارات مشركان 109
- ب- دلايل روايي 110
- ب/ 2- حديث ثقلين 111
- ب/ 3- ختم قرآن 112
- ب/ 4- تعبير «حسبنا كتاب الله» از سوي عمر 114
- ب/ 5- احاديث ويژه جمع قرآن در زمان پيامبر (ص) 115
- اشاره 116
- الف- جمع قرآن توسط امام علي عليه السّلام 116
- 9 جمع قرآن پس از رحلت پيامبر (ص) 116
- ب- جمع قرآن در زمان ابو بكر 119
- ديدگاه آية الله معرفت 123
- نقد و نظر 126
- فلسفه جمع قرآن در دوران ابو بكر و نكات قابل تأمل در اينباره 128
- دليل انتخاب زيد بن ثابت چه بود؟ 130
- نقدي بر قضاياي جمع قرآن به وسيله زيد 132
- ج- جمع قرآن در دوره عثمان «3» 133
- تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام 134
- بررسي اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم 136
- خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت 140
- كميته يكي كردن مصاحف 144
- تحليلي بر اقدام عثمان، امتيازات، كاستيها 146
- 1- ابتدايي بودن خط 147
- 2- بينقطه بودن حروف 147
- اول- ويژگي رسم الخط مصاحف عثماني 147
- 3- خالي بودن خط از علائم و حركات 148
- 4- نبودن الف در كلمات 149
- 5- تأثير لهجه قبايل 149
- دوم- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 150
- اصلاح رسم الخط قرآن 153
- 10 قرآن و قراءات در گذر زمان 155
- شكل‌گيري قراءات سبعه با ظهور ابن مجاهد 159
- بررسي واكنشها نسبت به كار ابن مجاهد 161
- قضاوت كلي نسبت به كار ابن مجاهد 163
- بررسي تواتر يا عدم تواتر قراءات هفتگانه 164
- بحثي پيرامون حجيت قراءات 165
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 168
- منابع 171
- برخي از منابع مؤلف القرآن الكريم و روايات المدرستين «1» 175
- مقالات: 175
كند. و وقتي كه موفق شد قرباني كرد چنانكه نوشته‌اند:
«تعلّم عمر البقرة في اثنتي عشرة سنة، فلما ختمها نحر جزورا و في رواية بعدها شكر الله» «1»
عبد الله بن عمر نيز سوره بقره را در طول 8 سال آموخت و حفظ كرد.
عبد الرزاق و ابن ابي شيبه هر دو از عروه نقل كرده‌اند كه گويد:
«كان شعار اصحاب النبي صلّي اللّه عليه و اله و سلّم يوم مسيلمة: يا اصحاب سورة البقرة» «2»
اين روايات بر شكل‌گيري سوره‌هاي قرآن در عصر پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم دلالت دارد و ترديدي نيست كه شكل‌گيري سوره‌ها- خصوصا سوره‌هاي بزرگ- پايه و اساس تدوين قرآن است.
ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه
علامه عسكري مي‌نويسد:
پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به عنوان اداي واجب تبليغي آنچه از قرآن برايش ميسر بود بر همه صحابه قرائت فرمود. صحابه نيز به عنوان واجب اسلامي آنچه برايشان ميسر بود از قرآن بر پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم قرائت نمودند.
و اما آن عدّه از اصحاب كه در دوره رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم قرآن را جمع نموده و نوشتند احصاي آنها ممكن نيست و آنچه در برخي روايات به عنوان «من جمع القرآن علي عهد الرسول او كتب» آمده از باب حصر و احصاي كامل نيست و تنها به مناسبت مقام اسامي آنان ذكر گرديده است. «3»
به توضيح ديگر در برخي از منابع اهل سنت رواياتي درباره جامعان قرآن در عصر پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم ديده مي‌شود كه از ظاهر آنها حصر جامعان به تعدادي معيّن- آنهم از انصار (1)- تفسير قرطبي، 1/ 40
(2)- تفسير سيوطي، 1/ 29، تاريخ ابن كثير، 6/ 357
(3)- القرآن الكريم و روايات المدرستين، 1/ 177