مجموعه گفتمان های مذاهب اسلامی (دفتر اول) صفحه 292

بخش هایی از برخی سُور قرآن حذف و ساقط شده است. اگر این اخبار را صحیح انگاریم حکایت از آن می کند که این باور به نحو ارتکازی در اذهان آحادی از صحابه جای داشته که بخش هایی از قرآن غیر از آنچه در مصاحف کنونی درج شده وجود داشته است و شگفت آنجا است که آنان این باور خود را حتی پس از گردآوری قرآن در زمان خلیفه نخست (1) و یا بعد از یکسان سازی مصاحف در زمان عثمان (2) هم حفظ کرده بودند. بنابراین می توان نتیجه گرفت عقیده به نقصان قرآن برای نخستین بار در بین این گروه صحابه آشکار شده و اگر مؤاخذه بر آن درست باشد باید نسبت به این جمع صورت گیرد.

نقد نظریه نسخ تلاوت

از آنجا که بسیاری از اخبار دالّ بر ضایع شدن بخش هایی از قرآن در کتب صحاح روایت شده، حدیث پژوهان اهل سنت بنابر آنچه که به صحّت منقولات این کتب به طور کامل باور آورده اند درصدد برآمدند توجیهی برای آنها بیابند و این مسأله منجر به پیدایش نظریه ی نسخ تلاوت در میان طایفه ای از اهل حدیث و گروهی از اصولیان اهل سنت شد. به این بیان که آیاتی از قبیل «رضعات عشر» و «آیه ی رجم» و «لایملأ جوف ابن ادم الا التّراب» در زمان پیامبر تلاوت می شد سپس تلاوت آن برداشته شده ولی حکم آن تا بی نهایت باقی ماند. (3) .

با وجود آنکه مسأله ی نسخ تلاوت با بقای حکم نزد اهل سنت اشتهار یافت ولی هرگز بر آن اجماع حاصل نشد و همواره آن را مخالفانی بود چنانچه ابوحامد غزالی حکایت کرد که گروهی آن را در اصل ممتنع شمرده اند. (4) پاره ای از اندیشمندان و قرآن

1- بنابرآنچه تحقیقات اهل سنت محقق گردانده است.

2- چنانچه از برخی روایات مانند خبر ابوموسی اشعری و قرّاء بصره بر می آید که در وقت متأخر واقع شده است.

3- نکـ: صیانة القرآن من التحریف ص22، از ابوبکر الباقلانی، نکت الانتصار ص95 ـ 108 و اصول السرخسی ج2 ص80، دارالمعرفة، بیروت.

4- غزالی، المستصفی من علم الاصول ج1، ص123.