سیمای عقاید شیعه : ترجمه کتاب دلیل المرشدین الی الحق الیقین صفحه 421

فخر رازی گوید: اگر غسق را به آشکار شدن اول تاریکی تفسیر کنیم- که از ابن عباس، عطاء، نضر بن شمیّل نقل شده است- غسق عبارت از اول مغرب است. بنابراین آنچه در آیه ذکر شده سه وقت است: وقت زوال، اول مغرب، وقت فجر. و این اقتضا می کند که زوال، وقت مشترک ظهر و عصر باشد و اول مغرب هم وقت مشترک مغرب و عشا باشد. و مقتضای آن جایز بودن جمع بین ظهر و عصر و مغرب و عشاء است مطلقا.

جز اینکه دلیل وجود دارد که جمع در حضر بدون عذر جایز نیست، پس باید جمع به خاطر عذر سفر یا باران یا غیر اینها جایز باشد. (1) آنچه در این بحث، رازی تحقیق کرده، حق است، لیکن عدول او از آن به این دلیل که «جمع بین دو نماز در حضر بدون عذر جایز نیست مگر آنکه دلیل در کار باشد» غیب گویی است! یعنی چه دلیلی بر عدم جواز جمع بدون عذر وجود دارد؟ این دلیل آیا قرآن است؟ قرآن که طبق تحقیق او جواز را می رساند، یا سنت است؟ خواهد آمد که روایات بسیاری جواز را می رساند، یا اجماع است؟ عدم جواز که اجماع ندارد. و قول به جواز را هم از اهل سنت شناختی. به علاوه اجماع ائمه اهل بیت علیهم السلام هم بر جواز بود، فراتر از قرآن و سنت و اجماع هم که حجتی نیست. (2)

جمع بین دو نماز در حضر و حال اختیار، در روایات

روایات بسیاری از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که جمع بین دو نماز را در حضر و در حالت اختیار جایز می داند و در صحاح و سنن و مسانید نقل شده است. ابتدا آنچه را مسلم روایت کرده، با سند و متن می آوریم، سپس به نقل دیگران می پردازیم.

1- یحیی بن یحیی از مالک، از زبیر از سعید بن جبیر، از ابن عباس نقل می کند که

1- التفسیر الکبیر: ج 21، ص 27

2- البته فخر رازی در موارد متعددی مواضع خوب و درخشانی در اثبات حق از خود نشان می دهد، ولی به دلایل سست از آن روی بر می گرداند، به عنوان نمونه به تحقیق او درباره مسح پاها در آیه وضو، همچنین در تفسیر مقصود از «اولی الأمر» در آیه خاص مراجعه کنید.