- پیشگفتار 1
- مقدمه اول 3
- مقدمه دوم 7
- اشاره 10
- بخش اوّل : آزادی فلسفی 10
- فصل اوّل : جبر و اختیار (از نظر تاریخی و کلامی) 11
- ترویج جبرگرایی 11
- تعریف جبر 14
- تعریف اختیار 15
- 1. دیدگاه اشاعره 16
- دیدگاه فرق اسلامی درباره جبر و اختیار 16
- 2. دیدگاه معتزله 18
- 3. دیدگاه شیعه 19
- 4. دیدگاه حکما و فلاسفه اسلامی 22
- مقدمه 26
- فصل دوم : ادله فلسفی - کلامی اختیار انسان 26
- اشاره 26
- 1. جبرگرایان 26
- جبرگرایان 26
- دلیل اوّل 27
- دلیل دوم 28
- دلیل سوم 33
- دلیل چهارم 39
- دلیل ششم 41
- دلیل پنجم 41
- دلیل هفتم 42
- قضا و قدر 46
- تمایز جبر از قضا و قدر 47
- سرنوشت 49
- نتیجه گیری 50
- 2. مفوّضه 50
- 3. شیعه 55
- مقدمه 66
- فصل سوم : حدود اختیارات انسان 66
- گستره اختیار تکوینی انسان 69
- بخش دوم : آزادی های اجتماعی 72
- اشاره 72
- تعریف آزادی 73
- فصل اوّل : آزادی در مسائل اجتماعی 73
- آزادی اجتماعی 76
- آزادی اجتماعی در اسلام 78
- فلسفه آزادی 80
- آزادی در ادبیات سیاسی اروپا و اسلام 81
- گسترش اسلام در پرتو آزادی 83
- اهمیت و نقش آزادی 84
- دموکراسی و نظر اسلام درباره آن 85
- آزادی اسلامی در مسیر تکامل انسان 86
- تأثیر جهان بینی بر تفسیر آزادی 88
- رابطه آزادی با عقل و دین 89
- فصل دوم : حقوق اجتماعی انسان ها 93
- ضرورت رعایت حقوق اساسی 93
- 1. آزادی سیاسی 94
- اقسام آزادی 94
- آزادی سیاسی 94
- الف) آزادی بیان و قلم 94
- آزادی بیان و قلم در راستای احکام دین 98
- محدوده آزادی بیان و قلم 103
- ب) آزادی سیاسی وسیله شایسته سالاری 103
- آزادی اقتصادی 107
- 2. آزادی اقتصادی 107
- آزادی شخصی 109
- عدم تقابل محدودیت های اسلام با آزادی اقتصادی 109
- 3. آزادی شخصی 109
- آزادی، نیاز فطری و طبیعی انسان 114
- تأثیر تکاملی متقابل دین و آزادی 115
- تأثیر دین داری بر انواع آزادی 118
- مقدمه 121
- فصل سوم : حدود آزادی های اجتماعی 121
- ضرورت محدودیت در آزادی 123
- معیارهای تحدید آزادی 126
- رابطه دین و آزادی 127
- آزادی در محدوده قوانین موضوعه 131
- محدودیت های دین در قبال آزادی 133
- فرق بین آزادی از نظام و حکم 133
- طرفداران آزادی مطلق 136
- گستره آزادی در اسلام و لیبرالیسم 140
- محدود کننده آزادی 141
- اصل در آزادی؛ لزوم یا جواز 144
- آزادی تکوینی و محدودیت اجتماعی 145
- آزادی از دین؟ 147
- تسامح و تساهل 148
- گستره آزادی در اسلام و جوامع مدرن 150
- محدوده آزادی در حکومت دینی 151
- ملاک مدیریت در اسلام و دموکراسی غرب 154
- تفاوت های اصولی بین آزادی در غرب و اسلام 156
- ابتنای آزادی در غرب بر آزادی فردی 158
- بنیاد نظام دموکراسی غرب 160
- موانع آزادی 162
- آزادی های ممنوع 165
- امور مبتنی بر آزادی 168
- اقسام آزادی براساس آیات قرآن 169
- ملاک های جامعه آزاد دینی 171
- نقش آزادی در کرامت انسان 173
- آزادی، زمینه ساز آزمایش و رشد انسان 174
- محدودیت های حقوقی آزادی 177
- فصل چهارم : حدود آزادی در فقه و حقوق 177
- رابطه بین عدالت و آزادی 179
- گستره محدودیت انسان در دین 182
- رابطه تقلید و آزادی 184
- سر سپردگی به ارزش ها در مرجعیت 185
- تقلید در مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی 186
- نتیجه گیری 188
- آزادی از ملاک های فقهی نیست 188
- اشاره 190
- بخش سوم : آزادی معنوی 190
- مقدمه 191
- فصل اوّل : آزادی در مسائل اخلاقی 191
- تعامل شیطان و نفس در اسارت انسان 194
- اشاره 195
- اسارت انسان در بند خویش 195
- الف) راه های سیطره ابلیس بر انسان از دیدگاه قرآن 197
- ب) اسارت در بند نفس 204
- آزادی و حیات انسانی 213
- مقدمه 217
- فصل دوم : رابطه آزادی با امر به معروف و نهی از منکر 217
- زندگی سالم در سایه امر به معروف و نهی از منکر 218
- رابطه امر به معروف و نهی از منکر با آزادی 219
- مسئولیت مشترک 221
- شرایط امر به معروف و نهی از منکر 222
- دلیل عقلی امر به معروف و نهی از منکر در فقه 223
- فصل سوم : آزادی اندیشه 225
- مقدمه 225
- موانع آزادی فکر 228
- فرق بین آزادی فکری و آزادی عقیده 231
- فصل چهارم : آزادی عقیده در اسلام 233
- مقدمه 233
- «آزادی عقیده» به معنای «عدم اکراه» 234
- آزادی، محور عقیده 235
- رابطه آزادی عقیده و آزادی بیان 238
- شرایط آزادی ترویج عقیده 240
- چگونگی برخورد قرآن با عقاید باطل 241
- گستره آزادی عقیده در صدر اسلام 242
- چگونگی آزادی اقلیت های مذهبی در جامعه اسلامی 244
- جایگاه عقیده در جوامع غربی و اسلامی 248
- بحث تفصیلی در باره آیه «لَآ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ ...» 249
- شأن نزول آیه «لَآ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ» 253
- جهاد ابتدایی، موافق آزادی عقیده 259
- تهمتی ناروا به مسلمانان! 260
- آزادی مخالفان در اسلام 262
- بخش چهارم : اشکالات و پاسخ آن ها 265
- اشاره 265
- فصل اوّل :جایگاه اختیار انسان در مسئله هدایت و ضلالت از دیدگاه قرآن 266
- مقدمه 266
- اقسام هدایت در قرآن 268
- هدایت از ناحیه خدا 269
- هادی و مضلّ از نظر قرآن 271
- شناخت انسان 271
- هادیان قرآنی 272
- مقدمه 273
- گمراه کنندگان از دیدگاه قرآن 273
- الف) عوامل هدایت 275
- ب) عوامل زمینه ساز ضلالت 276
- اضلال الهی و اقسام آن در قرآن 278
- جایگاه اختیار انسان در مسئله هدایت و ضلالت 279
- آزادی در هدایت و ضلالت از دیدگاه عقل 283
- آیات هدایت و ضلالت از دیدگاه اشاعره 284
- نقد اشاعره 285
- اضلالِ تکوینی 286
- عدم تلازم هدایت با علم 288
- فصل دوم : برنامه اسلام در ریشه کنی برده داری 290
- مقدمه 290
- روند الغای برده داری در جهان اسلام 291
- آزادی ذاتی و حقیقی فرد 295
- آزادی بردگان در فرآیند تدریجی 299
- موانع آزادی دستوری بردگان 301
- برنامه عملی اسلام برای محو بردگی 303
- عوامل آزادی بردگان در فقه اسلام 305
- بردگی اسیران جنگی 307
- سیره و شیوه رفتاری اسلام درباره غلامان و کنیزان 311
- مقدمه 314
- فصل سوم : عدم تقابل حکم ارتداد با آزادی در انتخاب دین 314
- لغت شناسی ارتداد 314
- ارتداد در ادبیات فقهی 315
- اسباب ارتداد 316
- مشروط بودن ارتداد به اظهار اسلام بعد از بلوغ 317
- عمل به اعتقاد شرایط اثبات دین 319
- عدم تقابل آزادی عقیده با ارتداد 320
- مقدمه 324
- محدودیت قوّه ادراکی انسان 324
- فصل چهارم : علت جایز نبودن تفکّر در ذات خداوند 324
- پیامدهای تفکر در ذات بی نهایت 326
- نکته: فراتر بودن مدرِک از مدرَک 327
- کتابنامه 329
1- 183. نظریه سیاسی اسلام، ج 1، ص 77.
راه حل های اسلام برای پیشگیری از جرم، تقویت اعتقادات و اخلاق است و زندان و قطع دست و اعدام راه حل نیست، بلکه مجازات است.
بنابراین با توجیهات فوق که برخی مطرح می کنند نمی توان از دین دست برداشت و آزاد شد.
تسامح و تساهل
برداشت های نادرست از آیات در موضوع تسامح و تساهل
تساهل و تسامح به معنای ساده گذشتن و آزادی دادن به افراد در عقاید و اعمال است.
برخی معتقد به تسامح و تساهل در دین هستند و برای اثبات نظر خویش، به آیاتی از قرآن استناد کرده اند؛ از جمله:
1. «وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَّکُمْ...؛(1) از آن ها کسانی هستند که پیامبر را آزار می دهند و می گویند: او آدم خوش باوری است، بگو خوش باور بودن او به نفع شماست».
قائلان به مدارا، این آیه را چنین تفسیر می کنند که پیامبر حرف مردم را تصدیق می کند با این که می داند آن حرف، باطل است.
این برداشتی صحیح نیست، زیرا تصدیق کردن دروغ، خود نوعی دروغ می باشد و این از شأن پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به دور است. مقصود آیه این است که حضرت گوش می کند امّا ترتیب اثری به حرف این افراد نمی دهد و شأن نزول این آیه هم این موضوع را تأیید می کند.(2)