دین و آزادی صفحه 278

1- 446. ممتحنه {60} آیه 1.

2- 447. احزاب {33} آیه 67.

3- 448. ص {38} آیه 26.

4- 449. انعام {6} آیه 116.

5- 450. نساء {4} آیه 116.

اضلال الهی و اقسام آن در قرآن

طبرسی در مجمع البیان آیات ضلال که ضلالت را به خدا نسبت داده اند، به چهار دسته تقسیم کرده است:

1. «تَشدیِدُ الْاِمْتَحانِ الَّذِی یَقُولُ عِنْدَهُ الضَّلال...»؛ خداوند بندگانش را در دنیا سخت امتحان می کند و لذا خیلی به سبب امتحان خداوند مردود شده و گمراه می شوند؛

2. «وَقَدْ یَکُونُ الضَّلالُ بِمَعْنَی التَّخلِیَهِ عَلی جَهتَهِ الْعُقُوبَهِ...»؛ خداوند گاهی به علت این که بنده ای زیاد گناه می کند، او را به خودش وامی گذارد و لطف و رحمت خود را شامل حال او نمی کند و این سبب ضلالت بیشتر برای بنده معصیت کار می شود.

این همان مطلبی است که علامه طباطبایی در المیزان آن را ضلالت مجازاتی می نامد. خلاصه این که در صورت ادامه گناه، استعداد هدایت را از دست خواهد داد که در این صورت خدا عنایت خود را از او سلب می کند و همین باعث ضلالت بیشتر او خواهد شد؛

3. «وَقَدْ یَکُونُ الضَّلالُ بِمَعْنَی التَّسْمِیَهِ بِالضَّلالِ وَالْحُکْمِ بِهِ»؛ گاهی اضلال به معنای حکم کردن به گمراهی افراد و نام بردن گمراهان می باشد. که البته حکم کردن به گمراهی و یا کفر یک فرد یا یک قوم، به معنای گمراه کردن و کافر کردن نیست؛

4. «وَقَدْ یَکُونُ الضَّلالُ بمَعْنَی الْاهلاک و الْعَذاب والتَّدمیر ومِنه قَولِهِ تَعالی «إِنَّ الْمُجْرِمِینَ فِی ضَلالٍ وَسُعُرٍ»؛ و گاهی اضلال به این معناست که خدا مجرمان را عذاب می کند.(1)