اصول فقه شیعه جلد 2 صفحه 265

به عین دوّم داشته باشد و عین دوّم در «عین جاریة» استعمال شده بدون این که هیچ ارتباطی به عین اوّل داشته باشد. و گویا بین این دو معنا، مباینت کامل تحقّق دارد. حال بحث این است که آیا می‌توانیم به جای «رأیت عیناً و عیناً» بگوییم: «رأیت عیناً» و در همین استعمال واحد و لفظ واحد بخواهیم کلمه عین را در دو معنا استعمال کنیم به همان کیفیتی که در «رأیت عیناً و عیناً» درنظر گرفته می‌شد، یعنی هر معنایی به طور مستقل و غیر مرتبط به معنای دیگر باشد بدون این که قدر جامعی داشته باشند و یا اگر هم قدر جامع دارند، آن‌قدر جامع در مقام استعمال ملاحظه نشده است و بدون این که عنوان انتزاعی «أحد المعنیین» در کار باشد؟ محلّ بحث در اینجاست. امّا اگر برای دو معنا قدر جامعی درست کرده و لفظ «عین» را در آن قدر جامع استعمال کردیم، این از محلّ بحث ما خارج است. و نیز اگر مستعمل فیه لفظ «عین» را عنوان انتزاعی «أحد المعنیین» قرار دهیم، این نیز از محلّ بحث ما خارج است.

همچنین اگر برای یکی از دو معنا اصالت قائل شویم و معنای دیگر را به عنوان تابع ملاحظه کنیم این نیز از محلّ بحث خارج است. خلاصه این که محلّ بحث این است که در استعمال واحد، لفظ واحد را در دو معنا استعمال کرده و هر دو معنا به صورت ملحوظ بالاستقلال باشند. حال پس از بیان دو نکته فوق، به تشریح مراحل بحث می‌پردازیم:

مرحله اوّل آیا استعمال لفظ در اکثر از معنا ممکن است؟

اشاره

همان گونه که اشاره کردیم اگر در این مرحله قائل به استحاله شدیم نوبت به مرحله دوّم نمی‌رسد.