اصول فقه شیعه جلد 2 صفحه 390

سؤال: آیا نمی‌توان بین ارتباط صدوری و ارتباط حلولی قدر جامعی تصور کرد و گفت: هیئت فعل ماضی برای آن قدر جامع وضع شده است که در نتیجه تعدد وضع و اشتراک لفظی در کار نباشد، مثل این که گفته شود: فعل ماضی برای «کلّی ارتباط» وضع شده است، خواه به نحو صدور باشد و خواه به نحو حلول؟ جواب: «کلّی ارتباط» فعل ماضی مجهول را هم در بر می‌گیرد، و شاید شامل اسم فاعل هم بشود. ولی قدر متیقّن این است که ماضی مجهول را شامل می‌شود. وقتی گفته می‌شود: «ضُرِبَ زیدٌ»، بین «ضُرِبَ» و «زید»، ارتباط وقوعی تحقق دارد یعنی «ضرب» بر «زید» واقع شده است. لذا نمی‌توان «کلّی ارتباط» را به عنوان قدر جامع بین خصوص ارتباط صدوری و ارتباط حلولی فرض کرد. نمی‌توان قدر جامعی فرض کرد که فقط ارتباط صدوری و ارتباط حلولی را شامل شود و ارتباطهای دیگر- چون ارتباط وقوعی، ارتباط زمانی، ارتباط مکانی و سایر ارتباطات- را شامل نشود. البته در کلام حضرت امام خمینی رحمه الله توضیحی برای این مطلب ذکر نشده است ولی ما باید بیان ایشان را به این صورت توضیح دهیم که: «کسی تصوّر نکند ما می‌توانیم قدر جامعی بین ارتباط صدوری و ارتباط حلولی در نظر بگیریم، ظاهر این است که چنین قدر جامعی وجود ندارد». در نتیجه ما ناچاریم در فعل ماضی، قائل به تعدّد وضع شویم، اگرچه هیئت، واحد است. و این شبیه مشترک لفظی- مانند عین و امثال آن- می‌باشد.

مباحثی در ارتباط با فعل مضارع

بحث اوّل: آیا فعل مضارع، بر زمان حال و استقبال دلالت می‌کند؟

اشاره

در استعمالات مشاهده می‌شود که فعل مضارع، گاهی به معنای حال و گاهی به معنای استقبال است. این امر اختصاص به زبان عربی ندارد، مثلًا رفیق شما از شما