اصول فقه شیعه جلد 2 صفحه 400

است، اگرچه حتّی یک نفر در آن به سجده نرفته ولی باز هم عنوان مسجد را به آن می‌دهید. عنوان مسجدیت، به دنبال این نیست که مکانی برای سجده فعلیّت پیدا کرده باشد بلکه به مجرّد ساخته شدن، چنین عنوانی به آن اطلاق می‌شود. آیا این اطلاق به نحو مجاز است؟ آیا به علاقه اوْل و مشارفت، مسجد نامیده می‌شود؟ یا این که مسجدیت آن بالفعل و حقیقت است اگرچه تاکنون کسی در آن سجده نکرده است؟

کلام آیت‌اللَّه خویی «دام ظلّه»

اشاره

آیت‌اللَّه خویی دام‌ظلّه نیز- مانند مرحوم آخوند- عنوان مسئله را روی اختلاف مواد برده و می‌فرماید: مواد، مختلف است. گاهی در آن مسأله فعلیّت مطرح است، مثل ضرب، قتل، قیام، قعود و ... و گاهی در آن مسأله ملکه مطرح است مثل مجتهد و مهندس و ... و گاهی هم در آن حرفه و صناعت مطرح است مثل تاجر و صانع و حائک و ... اختلاف در این‌ها به جهت مواد است. سپس می‌فرماید: گاهی نیز اختلاف در ارتباط با هیئت است، مثل اسم آلت و اسم مکان. «مفتاح» به معنای «ما مهّد و أُعدّ لتحقّق الفتح» است.[239]

بررسی کلام آیت‌اللَّه خویی «دام ظلّه»

ملاحظه می‌شود که ایشان با وجود این که شروع بحثشان در ارتباط با مواد- با قطع نظر از هیئت- است ولی در آخر پای هیئت را هم به میان می‌آورد. و این در حقیقت، عدول از حرف گذشته و تناقض با آن حرف می‌باشد. علاوه بر این ما گفتیم:

مسأله تاجر و ضارب با اسم آلت و اسم مکان فرق می‌کند. در اسم آلت فقط یک هیئت وجود دارد که دارای معنایی است که خواهیم گفت. ولی در مورد تاجر و ضارب آیا اختلاف را در ارتباط با چه چیز می‌دانید؟ از جهت هیئت که فرقی بین آن دو وجود