اصول فقه شیعه جلد 2 صفحه 508

اعتبار تغایر، با واقعیّت قابل جمع نباشد، زیرا وقتی واقعیت، اتّحاد است، چگونه می‌توان برخلاف واقعیّت، اعتبار تغایر کرد؟

کلام امام خمینی رحمه الله

امام خمینی رحمه الله می‌فرماید: در قضایای حملیّه، تغایر واقعی، امری اجتناب‌ناپذیر است. البته مراد از تغایر، تغایر در واقعیت و یا تغایر در قضیّه محکیّه نیست بلکه مراد، تغایر در قضیّه ملفوظه یا قضیّه معقوله است. توضیح: در هر قضیّه حملیّه‌ای سه قضیّه داریم: 1- قضیّه محکیّه: یعنی هر قضیّه حملیّه‌ای دارای یک واقعیّت خارجیّه است که این قضیّه در مقام اخبار و حکایت از آن می‌باشد. 2- قضیّه ملفوظه: و آن نفس الفاظی است که در ارتباط با موضوع و محمول به‌کارمی‌رود. 3- قضیّه معقوله: و آن عبارت از نقشی است که قضیّه لفظیّه در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند. حضرت امام خمینی رحمه الله می‌فرماید: در قضیّه محکیه، ما نه تنها هیچ‌گونه تغایری لازم نداریم بلکه در آنجا حتماً باید اتّحاد و هوهویت باشد. از نظر اعتبار هم نه تنها اعتبار تغایر را لازم نمی‌دانیم بلکه آن را مضرّ می‌دانیم. ولی در قضیّه ملفوظه و قضیّه معقوله، باید بین موضوع و محمول، نوعی تغایر واقعی تحقّق داشته باشد تا شما بتوانید قضیّه حملیه را تشکیل دهید. ایشان سپس می‌فرماید: بنابراین اگر شما گفتید: «زیدٌ زیدٌ»، آنچه در لفظ مطرح شده و در ذهن مخاطب هم هست، تکرّر لفظ زید است و تکرّر لفظ زید به این معناست که این دو لفظ، از یک هویّت حکایت می‌کنند، مثل جایی که جنبه تأکید داشته باشد. درحالی‌که در قضیّه حملیه باید حکایت از اتّحاد، وجود داشته باشد، لذا عبارت «زیدٌ زیدٌ» قضیّه حملیه