اصول فقه شیعه جلد 2 صفحه 95

کلام مرحوم نائینی

صحیحی چاره‌ای ندارد جز این که در مسئله دوران بین اقلّ و اکثر ارتباطی قائل به اصالة الاشتغال شود. درحقیقت، ایشان ثمره نزاع را نسبت به صحیحی پذیرفته است. ایشان در تقریب این مطلب می‌فرماید: صحیحی معتقد است که موضوع له این الفاظ، عبارت از جامعی است که فقط بر افراد صحیحه منطبق می‌شود و این جامع را به‌طور مستقیم نمی‌تواند به دست آورد بلکه برای به دست آوردن آن یا باید سراغ علل و مصالح برود و یا از راه آثار و معلولات با آن ارتباط برقرار کند. مثل مرحوم آخوند که می‌فرمود: از راه نهی از فحشاء و منکر می‌توانیم با جامع ارتباط پیدا کنیم. نهی از فحشاء و منکر، وقتی در ارتباط با حکم مطرح شود جنبه علّیت دارد و به عنوان مصلحت مطرح است. و پی بردن از راه اثر و معلول، مثل این است که گفته شود: نماز، عبارت از چیزی است که «إن قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها»[67] یا نماز چیزی است که فلان مقدار از ثواب برآن مترتب است. محقّق نائینی رحمه الله می‌فرماید: چه طایفه اوّل- که از راه علّت با جامع آشنا شدند- و چه طایفه دوّم- که از راه معلول به جامع رسیدند- در مورد شک در جزئیت سوره و دوران امر بین اقل و اکثر ارتباطی، چاره‌ای جز جریان اصالة الاشتغال ندارند. زیرا کسی که از راه نهی از فحشاء و منکر با جامع ارتباط پیدا کرده، اگر در جزئیت سوره شک کند و نماز را بدون سوره اتیان کند چنانچه از او سؤال کنیم: آیا این نماز شما نهی از فحشاء و منکر می‌کند تا از این راه، با جامع مأنوس شود و جامع در خارج تحقّق پیدا کند؟ این شخص نمی‌تواند در جواب بگوید: من یقین دارم که این نماز بدون سوره موجب تحقّق همان چیزی است که من از راه نهی از فحشاء و منکر با آن ارتباط پیدا کردم. به‌همین‌جهت چاره‌ای ندارد جز این که سوره مشکوکه را در خارج- به انضمام سایر اجزاء-