اصول فقه شیعه جلد 3 صفحه 454

ادّعا کرده است که مطلوبیت، جزء ذات ماهیت است؟ چه کسی خواسته است قضیّه «ماهیة الصلاة مطلوبة» را به نحو حمل اوّلی ذاتی معنا کند؟ تمام بحث‌ها در ارتباط با حمل شایع صناعی است. ما می‌خواهیم ببینیم به چه مناسبتی در قضیّه «ماهیة الصلاة مطلوبة» پای وجود را به میان بیاوریم؟ در آیه شریفه (أقیموا الصلاة)، مادّه دلالت بر نفس ماهیت می‌کند، هیئت هم- به قول شما- دلالت بر طلب- و به قول ما- دلالت بر بعث و تحریک اعتباری می‌کند. پس این چه توجیهی است که شما برای آنجا از راه «الماهیة من حیث هی هی لیست إلّا هی» می‌کنید؟ ما گفتیم: اصل مدّعای مرحوم آخوند درست است. یعنی کسانی که می‌گویند:

«اوامر به طبایع متعلّق است» مقصودشان «وجود طبایع» است و کسانی که می‌گویند: «اوامر به افراد تعلّق می‌گیرند» منظورشان وجود، به ضمیمه مشخصات فردیّه و عوارض فردیّه است. محلّ اختلاف در این جهت است که آیا عوارضی که فردیّت فرد را تشکیل می‌دهد و ملازم با اصل وجود ماهیت است، هم داخل در دایره مطلوبیت است یا نه؟ و الّا هر دو قبول دارند که طلب- و به تعبیر ما: بعث و تحریک- متعلّق به وجود طبیعت است. ولی آیا این وجود از کجا آمده است؟ این محلّ بحث است. زیرا همان‌طورکه گفتیم: «هیئت، دلالت بر بعث و تحریک می‌کند، مادّه هم دلالت بر نفس ماهیت می‌کند»، پس وجود از کجا آمده است؟

کلام صاحب فصول رحمه الله:

به صاحب فصول رحمه الله نسبت داده شده است که ایشان می‌فرماید: مسأله وجود، در مفاد هیئت، از طریق واضع و وضع نقش دارد. یعنی اینکه معروف است که «هیئت امر برای طلب وضع شده است»، درست نیست، بلکه هیئت امر برای طلب وجود وضع شده است، یعنی وجود- به عنوان مضاف الیه طلب- داخل در مفاد هیئت است و واضع، قید وجود را در مفاد هیئت آورده است. یعنی وجود در ارتباط با مادّه مطرح نیست، زیرا مادّه- همان‌طورکه سکّاکی نقل اجماع برآن کرد- فقط بر نفس ماهیت