اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 108

این بهترین فرعی است که مرحوم نائینی مطرح کرده و فروع دیگر، اهمیت چندانی ندارند. لذا اگر ما بتوانیم این فرع را جواب دهیم، در واقع کلام ایشان را جواب داده‌ایم.

بررسی کلام مرحوم نائینی:

قبل از بررسی کلام ایشان باید توجّه داشت که آنچه در اینجا به عنوان فرع فقهی مطرح می‌شود باید همه شرایط مسأله مورد بحث ما را داشته باشد. این شرایط عبارتند از: 1- اجتماع این دو واجب در آنِ واحد ممکن نباشد، و الّا از محلّ بحث ما خارج می‌شود.[97] 2- واجب دوّم، مشروط به شرطی باشد که آن شرطْ تأخّر رتبی از واجب اوّل داشته باشد نه تأخّر زمانی. و الّا از محلّ بحث ما خارج است. ما با مثال‌های زیادی برخورد می‌کنیم که در ابتدای امر ممکن است کسی خیال کند که مسأله ترتب در کار است. مثلًا کسی که معصیت می‌کند امر به صلاة را باید فوراً توبه نماید. بنابراین وجوب توبه، مشروط به تحقّق معصیت در خارج است. در حالی که کسی نمی‌تواند در اینجا مسأله ترتب را مطرح کند، زیرا امر به صلاة و امر به توبه در یک زمان نیستند. عصیان امر به صلاة هنگامی تحقق پیدا می‌کند که وقت نماز گذشته باشد و مکلّف اقدام به انجام آن نکرده باشد. در حالی که با گذشتن وقت، امر «أقیموا الصلاة» به سبب