اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 149

به هریک از اطراف واجب، استثنائی وجود دارد، یعنی ترک آن جایز نیست مگر این که عِدل و بدل آن آورده بود. و در ناحیه استحقاق ثواب و عقاب هم به این صورت است که اگر هر دو طرف آن ترک شوند استحقاق عقوبت 130] و اگر یکی از دو طرف اتیان شود، استحقاق ثواب مطرح است. خلاصه این قول این است که وجوب، بر دو نوع است و هرکدام دارای احکام خاصی می‌باشند. امّا این مسئله که وقتی کلمه «وجوب» اطلاق می‌شود، واجب تعیینی به ذهن انسان می‌آید، جهتش این است که واجب تعیینی مصادیقِ بیشتری دارد لذا ذهن ما بیشتر به آن انس گرفته است.

قول دوّم: واقعیت واجب تخییری تفاوتی با واجب تعیینی ندارد ولی متعلّق وجوب، در واجب تعیینی، برای ما معلوم است امّا در واجب تخییری، برای ما معلوم نیست

بلکه نزد خداوند معلوم است. بنابراین در واجب تخییری یکی از دو طرف وجوب دارد. به‌عبارت دیگر: در واجب تعیینی آنچه مکلّف در خارج انجام می‌دهد، همان چیزی است که نزد خدا به عنوان واجب قرار داده شده است، امّا در واجب تخییری این‌گونه نیست، و چه‌بسا متعلّق وجوب نزد خداوند غیر از چیزی باشد که مکلّف انجام می‌دهد ولی این مغایرت مانعی ندارد، زیرا گاهی عمل غیر واجب نیز مسقط تکلیف وجوبی است.

قول سوّم: در واجب تخییری هر دو طرفْ متعلّق وجوب واقع نشده‌اند بلکه «أحد الشیئین لا علی التعیین» به عنوان متعلّق وجوب مطرح است