اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 173

3- مراد از «مجموع من حیث المجموع» این باشد که همه مکلفین باید اقدام به انجام دادن یک عمل بنمایند. به گونه‌ای که عمل واحد، اضافه به همه مکلّفین پیدا کند. این احتمال در مورد «مجموع من حیث المجموع» احتمال درستی نیست، زیرا: اولًا: در بعضی از موارد واجب کفائی- مثل دفن میّت- تحقّق چنین معنایی امکان ندارد. ثانیاً: کسی در واجب کفائی ملتزم به این معنا نشده است. نتیجه: مکلّف بودن «مجموع من حیث المجموع» در واجب کفائی، به هرگونه‌ای که تصویر شود، یا نادرست است و یا به احتمالات دیگری رجوع می‌کند که بزودی پیرامون آن بحث خواهیم کرد.

احتمال دوّم: مکلّف در واجب کفائی، «واحد غیر معین از مکلّفین» باشد

یعنی بگوییم: «مکلف، یک نفر است ولی غیر معین است». در اینجا به دو نکته باید توجه داشت: 1- مراد از واحد غیر معین، «مفهوم واحد غیر معین» نیست بلکه مراد «مصداق واحد غیر معیّن» است. 2- در اینجا «غیر معین» گفته می‌شود نه «غیر معلوم» ممکن است چیزی به حسب واقع، معیّن باشد ولی برای ما معلوم نباشد، مثل موارد علم اجمالی. در انائین مشتبهین، که یکی از آنها خمر است، از نظر واقعیت، خمر متعیّن است ولی برای ما مجهول است یعنی ما نمی‌دانیم که آن واحد معیّن واقعی کدام است. حال در ما نحن فیه این «واحد غیر معین» از نظر واقع هم هیچ‌گونه تعیّن و تشخّصی ندارد.