اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 185

واجب موقّت و غیر موقّت

اشاره

یکی از تقسیماتی که برای واجب مطرح است تقسیم آن به «واجب موقّت و واجب غیر موقّت»[164] و تقسیم واجب موقّت به «مضیّق و موسّع» است. قبل از شروع بحث مقدمه ای مطرح می‌کنیم: موضوع برای احکام عبارت از فعل مکلّف است، یعنی فعلی که عامل آن عبارت از مکلّف است. روشن است که عملی که اضافه به مکلّف دارد در شئون مادّی- از نظر احتیاج به زمان و احتیاج به مکان- تابع خود مکلّف است. همان‌طور که خود مکلّف در ظرف زمانی خاص و ظرف مکانی خاصّی واقع است، آنچه اضافه به مکلّف دارد و از او صادر می‌شود نیز نمی‌تواند از زمان و مکان جدا باشد. ما فعلًا در مورد زمان بحث می‌کنیم و مرحوم آخوند این معنا را در عبارتی کوتاه این گونه مطرح می‌کند: «و إن کان الزمان ممّا لا بدّ منه عقلًا فی الواجب ...».[165] بر این اساس می‌گوییم: در عین این که عمل مکلّف حتماً باید در زمانی واقع شود، ولی گاهی زمان- به عنوان زمان- نقشی در مصلحت مترتب برآن فعل مکلّف- که لازم الاستیفاء