اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 189

تضییق واجب است. 2- در واجبات موسّع، بیش از یک تکلیف نداریم و آن «وجوب اقامه صلاة بین زوال تا غروب» است و این تکلیف- در ارتباط با الزام شارع- جنبه تعیینی دارد. امّا تخییر بین این که نماز را در اوّل وقت بخوانیم یا در وسط و یا در آخر آن، تخییر عقلی است. به تعبیر مرحوم آخوند: همان‌طور که بین افراد عَرْضیّه واجب- مثل این که در اوّل وقت، نماز را در این مسجد یا آن مسجد یا منزل و ... بخوانیم- تخییر عقلی وجود دارد بین افراد طولی و تدریجی آن نیز- که نماز را در اوّل وقت بخوانیم یا در وسط یا آخر- تخییر عقلی وجود دارد. عقل وقتی ملاحظه می‌کند که ظرفیت زمانیه‌ای که شارع قید برای مأمور به قرار داده، بیش از زمان مورد نیاز واجب است، حکم به تخییر می‌کند و اینجا ربطی به تخییر شرعی در مثل خصال کفّاره ندارد.

اشکال در مورد واجب مضیّق

بعضی در مورد واجب مضیّق اشکال کرده و تصویر آن را محال دانسته‌اند و گفته‌اند: «مولا چگونه می‌تواند ابتدای زمان را با اوّل فعل و انتهای زمان را با آخر فعل تطبیق دهد؟» پاسخ اشکال اوّلًا: مستشکل خیال کرده که مولا یک مولای غیر مطلع است. در حالی که فرض بحث ما مولای عالم و حکیم است. ثانیاً: همه واجبات به یک صورت نیستند. مثلًا در مورد نماز ممکن است انسان فکر کند که برای یک نماز دو رکعتی نمی‌توان ظرف زمانی مضیّق در نظر گرفت، به گونه‌ای که ابتدای نماز بر اوّل آن زمان و انتهای نماز بر آخر آن تطبیق کند، مخصوصاً با توجّه به این که نحوه نماز خواندن مکلّفین- از جهت سرعت و کندی و ...- با هم فرق دارد. امّا در مورد روزه چه مانعی دارد؟ این مسئله حتی در مورد عقلاء و موالی غیر