اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 19

بیانی که مرحوم قوچانی ارائه کرد، هر دو جهت در استدلال دخالت دارد و از انضمام این دو بخش نتیجه گرفته می‌شود که ترک صلاة، مقدّمه ازاله نیست، زیرا مقدّمیت، به معنای تقدّم رتبه است و با بیانی که ما مطرح کردیم نه بین متناقضین تقدّم و تأخّر رتبی وجود دارد و نه بین متضادّین. و این استدلال کاملی بر نفی مقدّمیت عدم احد الضدین برای وجود ضدّ دیگر است.[16] در نتیجه بیان اوّل مرحوم آخوند دارای اشکال بود ولی آیا بیان دوّم ایشان- با توضیحی که مرحوم قوچانی ذکر کردند- تمام است یا این هم مورد مناقشه است؟

اشکال امام خمینی رحمه الله بر مرحوم قوچانی

کلام مرحوم قوچانی از سه مقدّمه تشکیل شده بود که هر سه مورد اشکال حضرت امام خمینی رحمه الله واقع شده است: مرحوم قوچانی در مقدّمه اوّل فرمود: «امتناع اجتماع نقیضین در صورتی است که ما وحدت زمان و وحدت رتبه را ملاحظه کنیم». امام خمینی رحمه الله می‌فرماید: از این کلام استفاده می‌شود که اگر زمان در ناحیه وجود به عنوان قیدیت مطرح بود، باید در نقیض آن‌هم به عنوان قیدیت مطرح باشد. یعنی اگر وجود زید، مقیّد به قرن چهاردهم شد، عدم زید هم مقیّد به قرن چهاردهم باشد، در حالی که واقعیت مسئله این است که اگر چیزی مقیّد به قیدی شد، نقیضش این نیست که مقیّد نباشد ولی قید تحقّق داشته باشد، بلکه نقیض مقیّد، به صورت سالبه محصّله است. نقیضِ مقیّد، نبودن آن مقیّد است و این دارای دو مصداق است: یکی این که مقیّد باشد ولی قید نباشد و دیگر این که اصلًا مقیّد نباشد تا نوبت به قید برسد. اگر ما گفتیم: «در این مدرسه، رجل اعمی وجود ندارد»، این دارای دو فرد است:

یکی این که رجل وجود دارد ولی اعمی نیست و دیگر این که اصلًا رجلی وجود ندارد تا