اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 239

اشکال بر مرحوم آخوند:

حضرت امام خمینی رحمه الله کلام مرحوم آخوند را مورد اشکال قرار داده می‌فرماید:

برای فرق گذاشتن بین دو چیز، ابتدا باید از ذاتیات شی‌ء شروع کنیم و تا وقتی که دو شی‌ء در ذاتیات متفاوتند، سراغ عناوین عرضی نرویم. مثلًا برای بیان فرق بین انسان و فرس باید سراغ فصل آن دو رفته و بگوییم:

«فصل انسان، عبارت از ناطق و فصل فرس، عبارت از صاهل است». اختلاف بین انسان و فرس در همان مرحله نوعیت و ذاتیت وجود دارد. حال اگر ما این اختلاف را کنار گذارده و بگوییم: «فرق انسان و فرس این است که انسان دارای دو پا ولی فرس دارای چهار پا است»، اگرچه یک فرق بین انسان و فرس را مطرح کرده‌ایم ولی این فرق در مرحله متأخر از ذاتیات است و تا وقتی که دو شی‌ء در مرحله ذاتیات با هم تمایز دارند، نوبت به فرق‌های عرضی نمی‌رسد. حضرت امام خمینی رحمه الله می‌فرماید: دو مسأله یک علم تا وقتی که فرق ذاتی دارند، نوبت به فرق عرضی و مطرح کردن حیثیت مورد بحث نمی‌رسد. اختلاف ذاتی بین دو مسئله به این است که موضوع یا محمول و یا موضوع و محمول آن دو با هم مغایرت داشته باشند. مثلًا بین «الفاعل مرفوع» با «المبتدأ مرفوع» و بین «الفاعل مرفوع» و «الفاعل مقدّم علی المفعول» و بین «الفاعل مرفوع» و «المفعول منصوب» اختلاف ذاتی وجود دارد. و اتفاقاً ما نحن فیه هم از همین قبیل است. بین مسأله اجتماع امر و نهی و مسئله تعلّق نهی به عبادت، مغایرت ذاتی وجود دارد. این دو مسئله، نه موضوع واحدی دارند و نه محمول واحدی. عنوان مسئله اجتماع امر و نهی این است که «الأمر و النهی هل یجتمعان؟».[215] موضوع در این مسئله عبارت از «الأمر و النهی» و محمول آن «هل یجتمعان» است. امّا عنوان مسأله تعلّق نهی به عبادت این است که «العبادة