اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 250

مقدّمه پنجم آیا محلّ نزاع اختصاص به وجوب و حرمت نفسی و تعیینی و عینی دارد یا شامل وجوب و حرمت غیری، تخییری و کفائی هم می‌شود؟

همان‌طور که واجبات به نفسی و غیری، تعیینی و تخییری، عینی و کفائی تقسیم می‌شوند، در محرمات نیز چنین تقسیماتی جریان دارد. حرمت غیری از نظر تصویر- مانند وجوب غیری است. همان‌طور که وجوب غیری، وجوب مقدّمی است، حرمت غیری هم حرمت مقدّمی است. ولی دایره حرمت غیری محدود است، زیرا در واجب غیری تا وقتی واجب تحقق پیدا نکند، ذی المقدّمه نمی‌تواند تحقّق پیدا کند، امّا در حرمت غیری ممکن است ده مقدّمه هم تحقق پیدا کند ولی مکلّف هنگام ایجاد ذی المقدّمه- یعنی حرام نفسی- پشیمان شده و ترک ذی المقدّمه را اراده کند. حرمت تخییری مثل این که مولا به عبد خود بگوید: «یا باید با زید مجالست نکنی یا با عَمرو». فرق بین حرمت تخییری با واجب تخییری این است که مخالفت در واجب تخییری، با ترک هر دو عِدل حاصل می‌شود و اگر یک عِدل را اتیان کرده و عدل دیگر را ترک کرد، موافقت حاصل شده است. امّا در حرمت تخییری اگر یکی از دو مجالست را ترک کرد، موافقت حاصل شده است و مخالفتْ متوقف بر این است که هر دو مجالست را اختیار کند. حرمت کفائی هم قابل تصور است، به این کیفیت که اگر نهی را به معنای «طلب ترک» بدانیم- همان‌طور که مشهور و مرحوم آخوند عقیده داشتند- معنای نهی این می‌شود که باید «طبیعتِ منهی عنها» را ترک کرد، حتی اگر این ترک از ناحیه یکی از مکلّفین باشد. در این صورت «ترک طبیعت منهی عنها» عنوان «کفائی» پیدا می‌کند. و