اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 294

«أقیموا الصلاة» را قید بزند و بگوید: «مقصود از صلاة در «أقیموا الصلاة»، صلاتی است که مزاحم با ازاله نباشد» به‌همین‌جهت جاهل قاصر می‌تواند نماز بخواند و نمازش هم صحیح است. امّا در تزاحم بین ملاکین- که به قول ایشان به تعارض برگشت می‌کند- فقط یک ملاک وجود دارد و آن‌هم ملاک نهی است. و هنگامی که جهل از روی قصور، مانع از تنجّز حرمت شد، نمی‌توانیم راهی برای صحّت صلاة پیدا کنیم.[264]

اشکال امام خمینی رحمه الله بر مرحوم نائینی

در تزاحم بین ملاکین- مثل مسأله صلاة در دار غصبی- شما (مرحوم نائینی) می‌گویید: مولا در مقام جعل، مقایسه‌ای بین ملاک امر و ملاک نهی می‌نماید و ملاحظه می‌کند که ملاک نهی، راجح بر ملاک امر و غالب برآن است به‌همین‌جهت حکم را مطابق با ملاکِ غالب جعل می‌کند. ایشان می‌فرماید: معنای مرجوحیت و مغلوبیت ملاک امر این نیست که ملاک امر از صفحه واقعیت کنار رفته و معدوم شود، بلکه معنایش این است که ملاک امر نمی‌تواند در مقابل ملاک نهی مقاومت کند و ملاک نهی، راجح و غالب است و همین غلبه و رجحان سبب می‌شود که حکم برطبق ملاک نهی جعل شود. امام خمینی رحمه الله می‌فرماید: حال که ملاک امر وجود دارد و ما هم وجود ملاک را برای صحت عبادت کافی دانستیم و نهی هم- به خاطر جهل از روی قصور- نمی‌تواند تنجّز داشته باشد، پس چرا حکم به بطلان صلاة در دار غصبی بنماییم؟ و این که ایشان در ذیل کلامشان فرمودند: «ما نحن فیه به تعارض برمی‌گردد» درست نیست، زیرا در تعارض بیش از یک ملاک وجود ندارد در حالی که ما نحن فیه را خود مرحوم نائینی به عنوان «تزاحم بین ملاکین» مطرح کرده است. پس چگونه می‌فرماید:

«ملاک امر- به جهت مغلوبیت- منعدم می‌شود»؟