اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 306

صلاة و غصب در یکجا جمع شده‌اند ولی این‌گونه نیست که صلاة یا غصب، ماهیت و استقلال خود را از دست داده باشد. امّا ترکیب اتحادی به این معناست که اجزاء مرکب، استقلال خود را از دست بدهند و گویا شی‌ء سوّمی تحقق پیدا کرده است. مرحوم نائینی می‌فرماید: در مسأله اجتماع امر و نهی باید شرط کنیم که این دو عنوانی که بینشان عموم و خصوص من وجه برقرار است، در مادّه اجتماعشان ترکیب انضمامی تحقق داشته باشد تا تعدّد مقوله محفوظ بماند. امّا اگر ترکیبشان ترکیب اتحادی بود از محلّ بحث ما خارج است. مثلًا اگر مولا از طرفی بگوید: «اشرب الماء» و از طرفی بگوید: «لا تغصب» در اینجا اجتماع بین شرب ماء و غصب، دو مصداق پیدا می‌کند: الف: شرب ماء در دار غصبی، که این مانند صلاة در دار غصبی و محلّ بحث ماست. ب: شرب ماء غصبی، که این از محلّ بحث ما خارج است. هرچند ممکن است کسی ابتداءً تصور کند که شرب ماء غصبی هم از طرفی موافقت با «اشرب الماء» و از طرفی مخالفت با «لا تغصب» است ولی با توجه به این که ترکیب بین این دو، ترکیب اتحادی است و آنچه را شرب می‌کند غصبی است، نمی‌توان حیثیت غصب را جدا از حیثیت شرب ماء فرض کرد و از محلّ بحث ما خارج است.[277]

بررسی کلام مرحوم نائینی

به نظر ما هر سه شرطی که ایشان مطرح کردند، دارای مناقشه است: امّا شرط سوّم: این که ایشان می‌فرماید: «ترکیب در مادّه اجتماع باید انضمامی باشد نه اتحادی»، برای این است که دو مطلب زیر را نزد خودشان مسلّم فرض کردند: 1- ترکیب، مربوط به خارج است و در عالم عنوان و طبیعت، نه ترکیب اتحادی