اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 348

«آیا بین احکام تکلیفیه خمسه، تضاد وجود دارد»؟ برای پاسخ به این سؤال باید دو مطلب را ملاحظه کرده و نتیجه‌گیری کنیم: یکی این که آیا تضاد چیست؟ و دیگر این که آیا ماهیت حکم چیست؟

مطلب اول: تضاد چیست؟

فلاسفه در تعریف متضادان گفته‌اند: «المتضادان هما الماهیتان النوعیتان المشترکتان فی جنس قریب مع البعد بینهما» یا «کمال البعد بینهما».[300] یعنی متضادان عبارت از دو ماهیت نوعیه هستند[301] که در جنس قریب با هم اشتراک دارند و- به تعبیر قدمای از فلاسفه- بین آنها بعد و اختلاف فاصله وجود داشته باشد و یا- به تعبیر متأخرین از فلاسفه- بین آنها کمال بعد و اختلاف وجود داشته باشد به گونه‌ای که اگر یکی از آنها در جایی وجود پیدا کرد، دیگری نتواند در آنجا تحقق پیدا کند.

مطلب دوم: حقیقت و ماهیت حکم چیست؟

اشاره

در باب حکم سه احتمال وجود دارد و شاید دو احتمال آن قائل هم داشته باشد:

احتمال اول: حکم عبارت از اراده‌ای است که دارای دو خصوصیت باشد:

1- متعلق آن اراده، بعث به سوی شی‌ء یا زجر از شی‌ء باشد. 2- آن اراده، ظاهر شده و در نفس باقی نمانده باشد. و ظهور اراده به این است که بعث و زجر از ناحیه مولا صادر شده باشد، زیرا ظهور اراده، به مراد است و مراد در این