اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 351

بررسی احتمال دوم: آیا اگر ما وجوب و حرمت را به بعث و زجر معنا کردیم، بین آنها تضاد وجود دارد؟ مرحوم آخوند معتقد است که بین بعث و زجر تضاد وجود دارد.[303] ابتداءً به نظر می‌رسد که بعث و زجر دو ماهیت نوعیه هستند و بین آنها تضاد وجود دارد ولی در اینجا ادله‌ای وجود دارد بر این که تضاد اصطلاحی نمی‌تواند بین بعث و زجر تحقق داشته باشد:

ادله عدم وجود تضاد بین بعث و زجر:

دلیل اول:

در مورد سواد و بیاض- که مثال معروف متضادین است و تردیدی در تضاد بین آنها وجود ندارد- باید ببینیم آیا موضوع و معروض عبارت از چیست؟ به تعبیری که ما داشتیم، عنوان «هذا» بودن در موضوع این‌ها اخذ شده است.

«هذا الجسم الموجود فی الخارج» اگر معروض بیاض قرار گرفت، نمی‌تواند در همان لحظه معروض سواد هم واقع شود. بنابراین اگر بخواهیم در این مورد قضیه‌ای تشکیل دهیم باید بگوییم: «این جسم موجود در خارج، یا سفید است و یا سیاه» و نمی‌توانیم بگوییم: «این جسم موجود در خارج، هم سفید است و هم سیاه». چنین قضیه‌ای کاذب و غیر معقول است. اما اگر «هذا» را مطرح نکرده و مسئله را به صورت کلی فرض کنیم،[304] می‌توانیم بگوییم: «ماهیت جسم، هم سفید است و هم سیاه»، زیرا ماهیت جسم هم دارای مصادیق سفید است و هم دارای مصادیق سیاه. و از نظر مصداقیت برای ماهیت جسم، فرقی بین مصادیق سفید و مصادیق سیاه وجود ندارد. در مرحله ماهیت، جای تضاد نیست، بلکه جای تناقض هم نیست با وجود این که اساس تمام