اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 405

ما فعلًا کاری به درستی یا نادرستی نظریه فوق نداریم ولی می‌خواهیم بگوییم:

«اگر پای عقل در میان آمد، چگونه می‌توان کلمه «یدلّ» را به کار برد؟ دلالت به معنای دلالت لفظی مستند به ظهور لفظ و مربوط به عالم لفظ است. همان‌طور که قائلین به وجوب مقدّمه واجب از راه ملازمه عقلیّه، نمی‌توانند بگویند: «وجوب صلاة، دلالت بر وجوب وضو می‌کند، زیرا بین وجوب ذی المقدّمه و وجوب مقدّمه، ملازمه در کار است». چون این مربوط به حکم عقل است و ظاهر کلمه «یدلّ» این است که خود لفظ یک چنین دلالتی دارد. بنا بر این بهتر است که ما، هم کلمه «یقتضی» و هم کلمه «یدلّ» را کنار گذاشته و به جای آن کلمه «یکشف» یا «یستفاد منه» را به کار بریم که با همه این‌ها سازگار است. این‌گونه تعبیرات هم با ارشاد در «لا تبع ما لیس عندک» سازگار است و هم با ملازمه عقلیه‌ای که بین مبغوضیت و فساد- بنا بر قول بعضی- مطرح بود.

مقدّمات بحث

مقدّمه اوّل: فرق بین مسأله نهی متعلّق به عبادت و مسأله اجتماع امر و نهی

مرحوم آخوند می‌فرماید: فرق بین مسأله اجتماع امر و نهی و مسأله نهی متعلّق به عبادت، در جهت و حیث مورد بحث است. حیث مورد بحث در مسأله اجتماع امر و