اصول فقه شیعه جلد 5 صفحه 79

که در مورد احکام شرعیه، همان اراده تشریعیه خداوند است.[67] لازمه این حرف این است که اراده تشریعیه- به اعتبار حالات مکلّف- تغییر و تبدّل پیدا کند. یعنی وقتی مکلّفْ عالم شد، اراده تشریعیه وجود داشته باشد و وقتی فراموش کرد، اراده تشریعیه کنار برود. وقتی قدرت پیدا کرد، اراده تشریعیه بیاید و وقتی عاجز شد، اراده تشریعیه کنار برود. روشن است که نمی‌توان چنین چیزی را در مورد اراده تشریعیه خداوند ملتزم شد.

نظریه امام خمینی رحمه الله در ارتباط با حکم:

امام خمینی رحمه الله پس از اشکال بر مرحوم آخوند و مشهور نظریه خود را در ارتباط با حکم این‌گونه مطرح می‌کند: احکام بر دو نوع است: نوع اوّل: احکامی که به رسول خدا صلی الله علیه و آله وحی شده تا ایشان آنها را اظهار و ابراز کرده و در معرض عمل قرار دهند. البته در مقام اظهار، آنچه رسول خدا صلی الله علیه و آله بیان کردند معمولًا کلّیات احکام بوده و خصوصیات و کیفیات آنها توسط ائمه علیهم السلام نقل شده است. اکثریت احکام از این قبیل می‌باشند. این قسم از احکام را احکام فعلیّه می‌نامیم.

در این احکام، فرقی بین عالم و جاهل، قادر و عاجز وجود ندارد. و در فعلیت این‌ها هیچ‌چیزی- به عنوان شرطیت- مدخلیت ندارد. نوع دوّم: احکامی است که مصلحتْ اقتضاء نکرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام در مقام ابراز و اظهار آن برآیند بلکه به زمان ظهور امام زمان علیه السلام موکول شده و تا قبل از ظهور آن حضرت جنبه انشائی دارد. به این معنا که پس از ظهور آن حضرت جنبه فعلیت پیدا می‌کند.