ایضاح الکفایه: درسهای متن کفایه الاصول حضرت آیه الله فاضل لنکرانی جلد 2 صفحه 200

أمّا امتناع کونه من قیود الهیئه، فلأنّه لا إطلاق فی الفرد الموجود من الطّلب المتعلّق بالفعل المنشأ بالهیئه، حتّی یصحّ القول بتقییده بشرط و نحوه، فکلّ ما یحتمل رجوعه إلی الطّلب الذی یدلّ علیه الهیئه، فهو عند التّحقیق راجع إلی نفس المادّه [1].

نقد و بررسی نظریّه شیخ اعظم در واجب مشروط

[1]- بحث(1) ما در نزاع بین شیخ اعظم و مرحوم آقای آخوند بود که: آیا در قضایای شرطیّه مانند «إن جاءک زید فاکرمه» یا «اذا زالت الشّمس فقد وجب صلاه الظّهر» آن قیود، مربوط به «وجوب» است به نحوی که تا مجی ء زید، محقّق نشود «وجوب» اکرام، فعلیّت، پیدا نمی کند یا اینکه مربوط به واجب- مأمور به- هست امّا نفس طلب، هیچ گونه قید و شرطی ندارد و قبل از مجی ء زید هم «وجوب» تحقّق دارد؟

ابتدای بحث، اشاره کردیم که: شیخ اعظم آن، قیود را دخیل در مادّه می دانند نه هیئت و لذا طبق عقیده ایشان یک ساعت به ظهر مانده، انسان، مکلّف به نماز ظهر هست- چنین نیست که وجوب صلات، بعد از زوال، محقّق شود- ولی «مکلّف به» و نماز، مقیّد به زوال شمس است امّا به عقیده مشهور و همچنین مصنّف، قیود قضایای شرطیّه، مربوط به هیئت است.

لازم به تذکّر است که مرحوم شیخ، معتقدند ظاهر قضایای شرطیّه از نظر قواعد عربیّت، همان است که مشهور، عقیده دارند امّا باتوجّه به دو نکته می گوئیم: قیود، مربوط به مادّه هست نه هیئت. که اینک به بیان آن دو نکته می پردازیم.

بیان اوّل شیخ اعظم- امتناع ارتباط قید به هیئت- وجوب و طلب، مستفاد از هیئت افعل می باشد و «اکرم» دلالت بر وجوب دارد، همان طور که حروف- من و الی- استقلالی ندارند، متمّم و تابع سایر جملات(2) و کلمات هستند، هیئت افعل هم چون که استقلال ندارد، بدون مادّه- اکرام- تحقّق، پیدا نمی کند و دارای عنوان حرفی هست لذا

1- اینک به ادامه افاضات حضرت استاد« مدظله» می پردازیم.- و نیز به صفحه 195 رجوع کنید.

2- مانند سرت« من» البصره« الی» الکوفه.