ایضاح الکفایه: درسهای متن کفایه الاصول حضرت آیه الله فاضل لنکرانی جلد 2 صفحه 262

و ربما قیل فی الدّوران بین الرّجوع إلی الهیئه و المادّه، بترجیح الإطلاق فی طرف الهیئه، و تقیید المادّه، بوجهین: أحدهما: إنّ إطلاق الهیئه یکون شمولیّا، کما فی شمول العامّ لأفراده، فإنّ وجوب الإکرام علی تقدیر الإطلاق، یشمل جمیع التقادیر التی یمکن أن یکون تقدیرا له، و إطلاق المادّه یکون بدلیّا غیر شامل لفردین فی حاله واحده [1].

نقد و بررسی بیان شیخ اعظم در ترجیح اطلاق هیئت، نسبت به مادّه

نقد و بررسی بیان(1) شیخ اعظم در ترجیح اطلاق هیئت، نسبت به مادّه

[1]- مثال: مولائی چنین گفته است: «إن جاءک زید فاکرمه» در نتیجه برای ما سؤالی مطرح شده که: آیا مجی ء زید در وجوب اکرام، مدخلیّت دارد یا در نفس اکرام، دخیل است به عبارت دیگر: آیا قید مذکور، ارتباط به هیئت اکرم دارد- که دالّ بر وجوب است- یا مربوط به مادّه و نفس اکرام- واجب- می باشد؟

جواب: از تقریرات شیخ اعظم رحمه اللّه استفاده می شود که: باید هیئت بر اطلاق خود باقی بماند و مادّه را مقیّد نمود یعنی: اطلاق هیئت بر اطلاق مادّه ترجیح دارد، ایشان به دو دلیل- دو وجه- بر مدّعای خود، تمسّک نموده اند.

وجه اوّل: قبل از بیان وجه اوّل به ذکر مقدّمه ای می پردازیم.

مقدّمه: گاهی از اوقات از طریق مقدّمات حکمت، اطلاقی ثابت می شود منتها نتیجه اطلاق در موارد مختلف، گوناگون است.

الف: گاهی نتیجه اطلاق، عبارت از شمول هست یعنی مطلق، شامل تمام افراد و مصادیق می گردد که نتیجه این نوع اطلاق با عموم افرادی متّحد است.

مثال: «... أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ(2) وَ ...» در آیه مذکور «مفرد معرّف»، افاده عموم نمی کند بلکه مقدّمات حکمت در آن، جریان پیدا می کند و اثبات اطلاق می نماید(3) و کأنّ نتیجه

1- بنا بر آنچه در تقریرات ایشان آمده.

2- سوره بقره، آیه 275.

3- و خصوصیّت مورد، اقتضای« شمول» دارد و نمی توان گفت اطلاق آن، بدلی است و خداوند متعال، یک بیع غیر معلوم را حلال نموده است.