ایضاح الکفایه: درسهای متن کفایه الاصول حضرت آیه الله فاضل لنکرانی جلد 2 صفحه 416

الأوّل: الاقتضاء فی العنوان أعمّ من أن یکون بنحو العینیّه، أو الجزئیّه، أو اللزوم من جهه التّلازم بین طلب أحد الضّدّین، و طلب ترک الآخر، أو المقدّمیّه علی ما سیظهر [1].

امر اوّل

مقصود از «اقتضا» چیست

[1]- سؤال: مقصود از کلمه «اقتضا» در عنوان بحث چیست؟

جواب: الف: ممکن است مقصود از اقتضا، «عینیّت» باشد یعنی: ممکن است کسی ادّعا کند(1) که امر به شی ء، عین نهی از ضد هست مثلا وقتی مولا می گوید: «یجب علیک الصّلاه»، عین این است که بگوید: «یحرم علیک ترک الصّلاه»- مسأله ملازمه، مطرح نیست.

ب: ممکن است مقصود از اقتضا، «جزئیّت» باشد یعنی: امکان دارد کسی بگوید امر به شی ء به دلالت تضمن، دالّ بر نهی از ضد هست(2).

ج: ممکن است کسی ادّعا کند که مسأله عینیّت و جزئیّت- دلالت مطابقه و تضمّن- مطرح نیست بلکه «تلازم»، مطرح است و هنگامی که مسأله ملازمه به میان آمد در ملازمه دو راه و دو طریق مطرح است که:

1- بین نفس ایجاب یک شی ء و حرمت ضدش، ملازمه، تحقّق دارد یعنی: هنگامی که مولا می گوید «یجب الصّلاه»، وجوب نماز، ملازم با حرمت ترک صلات هست، بین دو حکم، ملازمه هست که یکی از آن دو، وجوبی و دیگری تحریمی هست.

خلاصه: بین نفس حکمین، ملازمه هست، اگر ضدّی واجب شد، وجوب آن ضد، ملازم با حرمت ضد دیگر است.

2- وجود هریک از متضادّین، متوقّف بر عدم دیگری هست و عدم هرکدام برای فعل دیگری، مقدمیّت دارد، اگر احد المتضادین، واجب شد- در بحث مقدّمه واجب هم گفتیم که مقدّمه واجب، وجوب دارد- یکی از مقدّمات وجود ضد، نبودن ضدّ دیگر و

1- در تمام فروع یا بعضی از فروع.

2- این مطلب را ضمن مباحث آینده، توضیح می دهیم.