ایضاح الکفایه: درسهای متن کفایه الاصول حضرت آیه الله فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 240

فصل: الجمله الشّرطیّه هل تدلّ علی الانتفاء عند الانتفاء کما تدلّ علی الثّبوت عند الثّبوت بلا کلام أم لا؟ فیه خلاف بین الاعلام [1].

لا شبهه فی استعمالها و اراده الانتفاء عند الانتفاء فی غیر مقام، انّما الاشکال و الخلاف فی أنّه بالوضع أو بقرینه عامّه بحیث لا بدّ من الحمل علیه لو لم یقم علی خلافه قرینه من حال أو مقال [2].

مفهوم شرط

اشاره

[1]- در جملات شرطیّه مسلّما جزا، «عند ثبوت الشّرط» ثابت است مثلا اگر مولا گفت «إن جاءک زید فاکرمه» بدون تردید بعد از تحقّق مجی ء زید، وجوب اکرام، محقّق است که اصطلاحا از آن به «ثبوت عند الثّبوت» تعبیر می کنیم بنابراین در جملات شرطیّه، معنای منطوقی و ثبوت وجوب اکرام، عند ثبوت مجی ء، محلّ بحث نیست بلکه بحث درباره مفهوم و «انتفاء عند الانتفاء» هست یعنی: آیا همان طور که «عند وجود المجی ء» وجوب اکرام، محقّق است «عند عدم المجی ء» هم وجوب اکرام تحقّق ندارد به عبارت دیگر: آیا از قضیّه شرطیّه موجبه مذکور، یک قضیّه سالبه- به عنوان مفهوم- استفاده می شود یا نه؟ «فیه خلاف بین الاعلام»(1).

[2]- بدون تردید، جمل شرطیّه همان طور که دلالت بر «ثبوت عند الثّبوت» می کند در موارد زیادی هم دلالت بر «انتفاء عند الانتفاء» دارد لکن بحث ما در این جهت است که آیا دلالت مذکور، مستند به «وضع» یا «قرینه عامّه»(2) هست به نحوی که در هر موردی با جمله شرطیّه ای مواجه شدیم و قرینه ای برخلاف نبود باید آن را حمل بر

1- الف: ... و عن الفوائد الطوسیه انه استقصی مائه مورد او اکثر من القرآن الکریم لا دلاله فیها علی المفهوم. ر. ک: حقائق الاصول 1/ 448. ب: ... و الحق انه یدل علی الانتفاء عند الانتفاء فی الجمله و لا بد لتحقیق الحال من التکلم فی مقامات ثلاثه ... ر. ک: عنایه الاصول 2/ 166.

2- مانند انصراف و مقدمات حکمت.