ایضاح الکفایه: درسهای متن کفایه الاصول حضرت آیه الله فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 441

و لا بدّ قبل الخوض فی تحقیق المقام من بیان ما یمکن أن یکون محلّا للنّقض و الابرام بین الاعلام، فاعلم: أنّه یمکن أن یکون النّزاع فی أنّ التّکلیف المتکفّل له الخطاب هل یصحّ تعلقه بالمعدومین، کما صحّ تعلّقه بالموجودین أم لا [1].

مجلس و جالسین کنار منبر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله بوده(1) یا اینکه مختصّ موجودین در آن زمان بوده(2) امّا معدومین در آن زمان- یعنی: مسلمین زمان های بعد- داخل در مفاد لفظی آن دلیل نیستند و یا اینکه آن دلیل لفظی، تمام مؤمنین را تا روز قیامت شامل می شود.

خلاصه: محلّ بحث، این است که آیا خطابات شفاهیّه، اختصاص به «حاضرین» در مجلس داشته یا اینکه شامل «موجودین» در آن زمان می شده یا اینکه شامل «معدومین»- یعنی: مؤمنین قرون بعدی- هم می شود.

[تبیین محل نزاع]

[1]- قبل از تحقیق در مسئله باید ببینیم محلّ نزاع چیست.

مصنّف رحمه اللّه: ممکن و محتمل است بتوان مسئله را به سه صورت مطرح نمود که در دو صورت، نزاع، «عقلی» هست و در یک صورت، «لغوی».

احتمال اول: بحث را در یک مطلب کلّی- صرف نظر از خطاب و ادوات ندا- مطرح می کنیم که: آیا اصولا تکالیف- اعمّ از امر و نهی- می تواند شامل معدومین هم شود یا نه؟ به عبارت دیگر: آیا تکلیف مجعول(3)، ممکن است شامل معدومین هم شود یا این که در توجّه تکلیف باید مکلّف وجود داشته باشد و چنانچه او موجود نباشد، امکان ندارد تکلیف، متوجّه او شود.

طبق احتمال مذکور، ما توجّهی به خطاب- بما هو خطاب- نداریم بلکه بحث را بر عنوان «تکلیف» مترتّب می کنیم که آیا عقلا توجّه تکلیف به غیر موجود امکان دارد یا نه، آیا می توان به فردی که ده سال دیگر موجود می شود تکلیف نمود یا نه، پس بنا بر

1- که کلام رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله را می شنیدند.

2- خواه در مجلس، حاضر بودند یا غایب.

3- از ناحیه هرکس که جعل شود.