کاوشی در اصول عقاید صفحه 22

واقع گرایی در بررسی دینِ حق

اشاره

کسی که می خواهد با واقع نگری کامل، به دور از مسلّمات و پیش فرض های موروثی خویش، به حقیقت دست یابد و در ادله و حجت های آن با تعمق بیندیشد، باید اموری این چنین را در نظر داشته باشد:

١. احتمال خطا و اشتباه از هرکس

انسان باید از همان ابتدای کار، بر این باشد که در هر عقیده و مرامی - هر اندازه که پیرو داشته باشد - احتمال خطا وجود دارد؛ زیرا وجود عقاید گوناگون در میان مردم، به خاطر اختلاف و گوناگونی سطح نژادی، فکری و فرهنگی آنها نیست، بلکه عقاید و آیین های ناسازگار و متناقض بسیاری هستند که افرادی از اقشار مردم با سطح بالای معرفتی و فرهنگی، از قومیت ها و سرزمین های مختلف را جذب کرده اند و این نشان می دهد که خطای در عقیده، از هرکسی و در هر سطحی ممکن است.

علاوه بر این، نباید حسن ظن به پیروان یک عقیده و آیین، با هر شأن و مقامی، ما را بر آن دارد که عقاید دینی ایشان را درست دانسته و دربارۀ آنها احتمال خطا ندهیم. بلکه نخست باید با واقع گرایی کامل، در اصول عقاید و دلیل های ایشان بیندیشیم تا درستی آنها بر ما معلوم شود. سپس دربارۀ پیروان آن آیین، به درست اندیشی یا خطاکاری و هدایت یا گمراهی شان حکم دهیم؛ همچنان که امیرمؤمنان علی (ع) فرمود: «حق را بشناس، اهلش را می شناسی» . (1)

حارث بن حوط به امیرمؤمنان علی (ع) عرض کرد: «آیا فکر می کنی که من گمان دارم برپاکنندگان جنگ جمل، بر گمراهی اند» . حضرت (ص) فرمود: «ای حارث! تو حق را نشناخته ای تا اهلش را بشناسی و باطل را نشناخته ای تا اهلش را بشناسی» . (2)