کاوشی در اصول عقاید صفحه 53

فصل اول: اثبات آفریدگار عالم

اشاره

در مقدمۀ استدلال بر این مطلب می گوییم:

اشیاء یا ممتنع اند، یا ممکن، یا واجب

اشاره

هرگاه پدیده ای را در نظر بگیریم و آن را به پیشگاه عقل ببریم، عقل به سرشت خود وجود آن را به خودی خود، بدون دخالت امری دیگر، که بخواهد مانع از وجود آن پدیده شود، یا آن را ممتنع و ناشدنی می بیند، یا وجود آن پدیده را به خودی خود ممتنع نمی یابد و احتمال می دهد به سبب علت عارضی، وجودش ممتنع شود.

برای صورت نخست، اجتماع دو امر متناقض را به عنوان مثال ذکر می کنیم؛ یعنی بود و نبود یا وجود و عدم. همچنان که برداشتن وجود و عدم از یک چیز در یک زمان، نیز امتناع دارد؛ زیرا هر چیزی بالاخره یا هست یا نیست، و عاقلانه نیست که یک شیء، در یک زمان هم باشد و هم نباشد. همچنان که نمی توان پذیرفت که یک شیء، نه باشد و نه نباشد.

نیز دو امر متضاد، مثل سیاهی و سفیدی و حرکت و سکون، در محل و زمان واحد، با هم جمع نمی شوند و اجتماعشان غیرممکن است. همچنین، فَرْد شدن عدد چهار و زوج شدن پنج، به این معنا که چهار به دو عدد متساوی بدون کسر منقسم نشود، و پنج