کاوشی در اصول عقاید صفحه 56

جوشیدن جویبارها، یا کوچک و ناچیز مانند پلک زدن چشم ها و شکستن ظروف - به علل و اسبابی آشکار و نهانی که پشت همۀ این امور وجود دارد، شک نمی کنند و می دانند هیچ پدیده ای به خودی خود به وجود نمی آید یا معدوم نمی شود. هرکس لجاجت بورزد و علّیت در این امور را منکر شود، در موارد دیگری که به عنوان انسانی عادی، یا انسانی دارای ویژگی معرفتی خاص با آنها برخورد می کند، خود را متهم و تکذیب کرده است. این خود گواهی است بر اینکه این مسئله، از جمله ضروریاتِ بدیهی عقلی است که خداوند به واسطۀ آن بر بندگانش احتجاج می کند و جز انسان های عنود و لجباز آن را منکر نمی شوند. بحث و گفت وگو با چنین کسانی نیکو نیست و انکار ایشان پس از قیام و وضوح ادلّه و حجت الهی، بی فایده خواهد بود.

وجود عالَم باید بر علّتِ علّت ها استوار باشد

حال که مطالب پیش را دانستی، می گوییم: دنیایی که ما می شناسیم، با تمام اختلافات در مقدار و مراتب این شناخت، با حرکات مداوم و رویدادهای پیاپی همچون روز و شب، بادها، باران ها، بیماری، شفا، آسایش، رنج، تولد، مرگ و دیگر پدیده هایی همراه است که از کثرت، قابل شمارش نیستند و عامۀ مردم یا عده ای خاص از دانشمندان، آنها را درک می کنند.

این عالم با همۀ حوادث و رویدادهایش، نمی تواند از مؤثر و علّتِ ایجادکننده بی نیاز باشد؛ زیرا گفتیم که این ویژگی خاص «واجب الوجود» ی است که اگر باشد، ازلی و ابدی خواهد بود، درحالی که حوادث مذکور این گونه نیستند. پس باید آنها را از ممکنات به شمار آورد؛ ممکناتی که به علّتِ ایجادکننده نیاز دارند، بلکه آنچه به وجدان درمی یابیم این است که این امور، به اسباب و عللی که درک می کنیم مستند هستند. مثلاً سوزندگی و نور از آتش برمی خیزد و باران از برخورد ابرها در جوِّ آسمان پدید می آید و فرزند از پدر و مادر شکل می گیرد و. . . .