- دیباچه 1
- مقدمه 3
- مباحث مقدماتی 7
- اشاره 7
- جایگاه عقل در قرآن و حدیث 8
- بن بست عقل در انجام وظیفه 10
- عقل، منشأ مسئولیت دائم 11
- ضرورت به کارگیری عقل 13
- به کار بستن عقل در امور دینی 13
- چیستی عقل 15
- روشن بودن حجت الهی بر دین حق 16
- علل اختلاف مردم در ادیان 17
- بت پرستی عصر جدید 18
- مخالفت با دینِ حق، خروج از عرصه مسلّمات 20
- صعوبت واقع گرایی در بحث، عذر موجهی نیست 21
- اشاره 22
- ١. احتمال خطا و اشتباه از هرکس 22
- واقع گرایی در بررسی دینِ حق 22
- ٣. مهم، واضح بودن دلیل است، نه قانع کردن خصم 23
- ٢. تعیین حدود دلالت دلیل 23
- کلیات 26
- اشاره 26
- اشاره 27
- گفتار نخست: لزوم تفحص کردن از دین 27
- وجوب دفع کردن ضرر از خود 27
- وجوب پرهیز از ضرر احتمالی 28
- تمرکز ادیان بر ثواب و عِقاب آخرتی 28
- نمونه هایی از بیانات قرآن دربارۀ ثواب و عقاب اُخروی 29
- وجوب بررسی ادلۀ دین بر هر که دعوت آن را شنیده 32
- اشاره 35
- دیدگاه قرآن دربارۀ مستبدان و عنادورزان 35
- گفتار دوم: وجوب پذیرفتن حق 35
- لزوم تحقیق در درستی دلیل 37
- گفتار سوم: عام بودن حجیت عقل 38
- اشاره 40
- گفتار چهارم: مسائل دینی ای که باید آموخت 40
- [اصول دین] 40
- [اصول مذهبِ حق] 41
- اقرار اجمالی یا تفصیلی به هر حقیقت دینی ای واجب است 42
- تأکید قرآن و حدیث بر اقرار به حقایق دینی 43
- در عقاید، دلیل کافی باید داشت 46
- بخش اول: توحید 48
- اشاره 48
- اشاره 49
- درآمد 49
- توحید، امری فطری و اساسی 49
- صداقتِ پیامبر (ص) در ادعای نبوت، دلیلی بر توحید 51
- اشاره 53
- فصل اول: اثبات آفریدگار عالم 53
- اشیاء یا ممتنع اند، یا ممکن، یا واجب 53
- اشاره 53
- وجود اشیای ممکن، علتِ وجوددهنده می خواهد 54
- واجب الوجود بی آغاز و جاودانه است 54
- ضرورت احتیاجِ اثر به مؤثّر 55
- وجود عالَم باید بر علّتِ علّت ها استوار باشد 56
- ادعای تسلسل علل تا بی نهایت 57
- اشاره 58
- ادعای ازلی بودن ماده باطل است 58
- ادعای قدیم بودن ماده در این عالم 58
- عروض صورت بر ماده علت می خواهد 59
- سیر حرکتی هستی، در فیلمی سینمایی 60
- وحدت نظام هستی، و ظرافت و شکوه آن 60
- نمونه ای از بیانات قرآنی، درباره آیات الهی 61
- گذشت زمان و تجلی عظمت آفریدگار 64
- فصل دوم: نفی شریک از خدا 66
- اشاره 66
- استدلال بر توحید خداوند، و نفی شریک از او 66
- خدایان متعدد و جنگِ قدرت 68
- اتقان و هماهنگی در آفرینش، دلیل بر توحید 68
- اگر خدا را شریکی بود، مردم را به سوی خود دعوت می کرد 69
- اعتقادِ لازم، توحید است و بس 71
- اشاره 73
- بخش دوم: نبوت و رسالت 73
- فصل اول: نیاز بشر به رسولان 74
- اشاره 74
- قاعده لطف و بعثت انبیا 75
- مناسبت بین عقل و تکلیف 75
- هدایت مردم، تنها با فرستادن رسولان 77
- اشاره 80
- فصل دوم: مدت رسالت 80
- نو شدن نبوت ها همگام با تحولات اجتماعی 80
- دعوت اسلام در هنگامه ای مناسب 81
- یهودیت و مسیحیت 81
- سخنی دربارۀ تورات و انجیل 83
- یهودیت و مسیحیت دین های خاتَم نبودند 84
- آمادگی مردم برای شنیدن دعوت اسلام 84
- گسترش اسلام 85
- زمینه برای فصل بعد 86
- فصل سوم: قرآن مجید 88
- اشاره 88
- ١. دلایل اجمالی اعجاز قرآن بدون بیان شکل اعجاز 90
- اشاره 90
- اشاره 90
- الف) اعتماد پیامبر (ص) به قرآن 90
- ادله اعجاز قرآن 90
- ب) مبارزه طلبی قرآن، دلیل بر اعجاز آن 94
- کوشش های نافرجام برای رقابت با قرآن کریم 95
- ٢. دلایل اعجاز قرآن در شکل های متفاوت اعجاز 98
- اشاره 98
- الف) اعجاز بلاغی 98
- ب) اوضاع عصر جاهلیت 107
- ج) خبرهای غیبی 114
- د) حقایق علمی 119
- اشاره 131
- فصل چهارم: بشارت پیامبران گذشته 131
- اشاره 134
- شواهدی بر صدق ادعای وجود بشارت ها 134
- ماجرای مباهله 135
- قرآن اعتراف اهل کتاب را می نویسد 135
- اشاره های موجود در عهدین به پیامبری محمد (ص) 136
- کرامت های اهل بیت (علیهم السلام) 137
- فصل پنجم: معجزات و کرامات 137
- اشاره 137
- ثبت بسیاری از کرامات به مثابه وقایع تاریخی 138
- درستی انتساب 138
- بعضی معجزات به روایت قرآن 139
- علت عدم ذکر قصه معراج در قرآن 142
- تأثیر خورشید و ماه بر سیر عالم هستی 143
- عدم رؤیت این دو معجزه در سرزمین های دیگر 143
- سخنی در شکافتن ماه و بازگشت خورشید 143
- اشاره 143
- دفع اشکال در قضیۀ شکافتن ماه 144
- دفع اشکال در قضیه بازگشت خورشید 145
- نقل معاندان، بهترین گواه 146
- استمرار و تجدد معجزات و کرامات 159
- فصل ششم: اسلام، برنامه ای فراگیر 160
- اشاره 162
- فصل هفتم: دانش ها و اندیشه های الهی 162
- خطبه های فاطمه زهرا 163
- حقایق علمی در بیان پیامبر (ص) و اهل بیت (علیهم السلام) 165
- فصل هشتم: اصول گرایی و ارزش محوری در اسلام 168
- اشاره 168
- وجوب حرمت گذاری اهل بیت بر مسلمانان 174
- اهل بیت (علیهم السلام) و آگاهی از حقایق یقینی 176
- اشاره 176
- فاطمه زهرا و فرجام تاریک امت 176
- نامه امام حسین (ع) به برادرش محمد بن حنفیه 177
- خطبه زینب کبری در مجلس یزید 178
- سخن زینب کبری با امام زین العابدین (ع) 179
- حدیث سلیمان بن هارون 180
- نوشته ای در تعیین ائمه (علیهم السلام) 181
- تأثیرگذاری اهل بیت (علیهم السلام) در پیروانشان 183
- معنای لغوی عصمت 184
- اشاره 184
- فصل نهم: عصمت پیامبر (ص) 184
- گفتار نخست: حقیقت و خاستگاه عصمت 184
- خاستگاه عصمتِ از نادانی و خطا 185
- خاستگاه عصمتِ از گناهان 185
- اشاره 187
- اختیار معصوم (ع) در طاعت و ترک معصیت 187
- عصمت، جبر نیست 187
- وجوب عصمت دلیل بر اجبار نیست 188
- گفتار دوم: دلایل عصمت پیامبر (ص) 189
- اشاره 189
- وجوب عصمت پیامبر (ص) در تبلیغ دین 189
- یک - وجوب عصمت پیامبر (ص) از همه گناهان 190
- دلیل نقلی بر عصمت پیامبر (ص) 191
- دو - عصمت پیامبر (ص) از فراموشی و نسیان 193
- تنها اعتقاد به اصل نبوت واجب است 195
- اشاره 196
- بخش سوم: امامت 196
- مقدمه 197
- ادیان آسمانی و آسیبی بزرگ 197
- اشاره 197
- قرآن کریم و منع از تفرقه 198
- خبر دادن پیامبر (ص) از تفرقۀ امت 199
- فتنه های پیش رو و هشدارها 200
- تهدید قاطعانه و سخت 201
- دلایل روشن بر موقعیت های اختلاف انگیز 202
- اشاره 202
- پایداری در مسیر حق جویی 205
- خوش گمانی به اشخاص، پس از شناختن حق 206
- لزوم روشن بودن ادلۀ امامت 207
- پیامبر (ص) ، پیشوای دین و دنیا 209
- فصل اول: امامت دینی 209
- اشاره 209
- ٢. پیشوایی در امور دنیا 209
- ١. پیشوایی در دین 209
- امامت در باور شیعیان 210
- گفتار اول: لزوم قرار دادن امامت دینی 211
- اشاره 211
- سنّت پیامبر (ص) در معرض نابودی 212
- امامت در ادیان گذشته 213
- مناظرۀ هشام بن حکم در حضور امام صادق (ع) 215
- نیاز اسلام به امامت 215
- رد این ادعا 217
- کافی نبودن وجود مرجع دینی برای رفع اختلاف 217
- عدم تناسب وجوب مرجعیت دینی با مسئله غیبت 218
- پاسخ 218
- گفتار دوم: توقّف امامت دینی به نص 219
- گفتار سوم: تصریح بر امامت اهل بیت (علیهم السلام) در دین اسلام 220
- اشاره 220
- ١. منحصر بودن ادعای تعیین امامت به اهل بیت (علیهم السلام) 221
- احتجاج منصور بن حازم 221
- اشاره 221
- احتجاج ابن اذینه 223
- الف) حدیث ثقلین 226
- ٢. روایات نقل شده در مرجعیت اهل بیت (علیهم السلام) 226
- اشاره 226
- ب) حدیث سفینه 228
- ج) حدیث «اهل بیت من امان امتند» 229
- د) حدیث «جانشینان دادگر» 230
- ه) دو حدیث دیگرگون، اما مناسب 230
- و) تعدادی از روایات وارده در شأن امیرمؤمنان (ع) 231
- ز) آیه تطهیر 237
- ح) احادیث منزلت 239
- ط) روایاتی که بر وصی بودن علی (ع) دلالت دارد 240
- ی) روایاتی که در حق همۀ اهل بیت 241
- گفتار چهارم: اهل بیت (علیهم السلام) کیانند؟ 245
- اشاره 245
- برکاتِ پیشوایی اهل بیت (علیهم السلام) 247
- گفتار اوّل: ضرورت نص در امامت 249
- فصل دوم: امامت سیاسی 249
- اشاره 249
- اشاره 249
- اشاره 250
- کافی بودن ادلۀ مرجعیت دینی ائمه 250
- ١. ادلۀ اجمالی مناسب با ادعای امامیه 251
- اشاره 258
- صداقت شیعه در نقل روایات ائمه (علیهم السلام) 259
- ٢. مقایسۀ رویکرد امامیه با رویکرد عامه 261
- اشاره 270
- اشاره 270
- الف) شروط بایسته در جعل نظام شورا 270
- حدود و ضوابط شورا 271
- ضرورت وجود گروهی خاص که. . . 273
- ضرورت اقامۀ دلیل شرعی 273
- شروطی برای تمام نظام ها 275
- ب) ارزیابی نظام مشورتی 275
- ١. منحصر بودن ادعای نص در ائمه (علیهم السلام) 278
- اشاره 278
- گفتار دوم: اثبات وجود نص دربارۀ دوازده امام 278
- ٣. اجماع شیعه 279
- اشاره 279
- آیا این سه طریق کافی است؟ 279
- ٢. ادعای اهل بیت (علیهم السلام) دربارۀ نص 279
- اشاره 282
- 4. روایات مربوط به امامت 282
- الف) روایات وارده دربارۀ امیرمؤمنان (ع) و اهل بیت (علیهم السلام) به طور عموم 283
- ب) روایات ویژه، مربوط به امامت هر یک از ائمه (علیهم السلام) 306
- آیۀ «اولواالارحام» 307
- ١. امام علی بن حسین، زین العابدین (ع) 315
- اشاره 315
- ٣. امام جعفر بن محمد صادق (ع) 316
- ٢. امام محمد بن علی باقر (ع) 316
- شواهد بر امام نبودن زید شهید 316
- اسلحۀ پیامبر (ص) ، تنها نزد امام است 317
- جریان امامت از پدر به فرزند 318
- امام صادق (ع) شخصیتی متمایز 319
- 4. امام موسی بن جعفر کاظم (ع) 320
- الف) روایات مربوط به «سلاح پیامبر (ص)» 320
- اشاره 320
- ب) روایات مربوط به انتقال امامت از پدر به فرزند 321
- بطلان ادعای اسماعیلیه 321
- بطلان ادعای فطحیه 322
- وصیت، ویژۀ امام کاظم (ع) 323
- اشاره 324
- 5. امام علی بن موسی الرضا (ع) 324
- الف) روایات مربوط به «سلاح پیامبر خدا (ص)» 325
- ب) روایات استمرار امامت در فرزندان ائمه 325
- الف) روایات سلاح پیامبر (ص) 326
- 6. امام محمد بن علی جواد (ع) 326
- بطلان ادعای واقفیه 326
- اشاره 326
- ب) روایات استمرار امامت در فرزندان ائمه 327
- خردسالی امام جواد (ع) گواهی بر تأییدات الهی 328
- ٧. امام علی بن محمد هادی (ع) 332
- ٨. امام حسن بن علی عسکری (ع) 333
- اشاره 335
- چند دسته روایت 335
- ٩. آخرین امام، حجه بن الحسن، امام منتظر (عجل) 335
- سرگردانی شیعیان پس از امام عسکری (ع) 341
- گفتار سوم: عصمت ائمه (علیهم السلام) 344
- گفتار چهارم: وجوب شناخت امام 350
- اشاره 353
- بخش چهارم: عدل، حسن و قبح عقلی، قضا و قدر 353
- فصل اول: حسن و قبح عقلی 355
- اشاره 355
- معنی لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ 357
- فصل دوم: قضا و قَدَر 360
- اشاره 360
- بطلان سخن جبرگرایان 361
- بطلان اعتقاد به تفویض 362
- (امر بین امرَیْن) 363
- لوازم اعتقاد به قضا و قَدَر 366
- بخش پنجم: معاد 367
- اشاره 367
- اعتقاد واجب دربارۀ معاد 369
- معاد جسمانی 369
- رستاخیز در دنیا 370
- کتابنامه 373
اینک به این اسباب و علل می پردازیم که خود نیز جزو پدیده ها و رویدادها و تابع اسباب و علل خویش اند، و به همین ترتیب از نردبان بلند اسباب و علل بالا می رویم و این صعود، در نهایت باید علّتی ازلی که علّت بی آغاز و به خودی خود بی نیاز از علت و سبب است منتهی گردد؛ زیرا این علت، ذاتاً واجب الوجود است و او کسی نیست جز خدای متعال و آفریدگار و تدبیرکنندۀ این هستی. بنابراین، اگر وجود خداوند نامعلوم و مخفی باشد، این گونه می توان بر آن وجود، به صورت تمام استدلال کرد.
آری، در اینجا دو ادعا وجود دارد که ممکن است شخص منکر به یکی از آنها تمسک جوید. خوب است این دو ادعا و پاسخ آنها را برای تتمیم فایده و شمول استدلال، بیان کنیم.
ادعای تسلسل علل تا بی نهایت
ادعای نخست: زنجیرۀ علل و اسباب حوادث و ممکنات را می توان تا بی نهایتِ در ازل به عقب برگرداند، بی آنکه به علت و سببی ازلی و واجب منتهی گردد.
بی شک چنین ادعایی، باطل کنندۀ خویش است؛ زیرا باز می گردد به اینکه هر پدیده ای را ممکن و حادث بدانیم و چون هر حادثی مسبوق به عدم است، لازم می آید هر پدیده ای در این سلسله مسبوق به عدم باشد؛ یعنی زمان های خالی و بدون پدیده، در این سلسله بتوان یافت، و این، با پیوستگی و تسلسل حوادث و علل از آغاز، ناسازگار و متناقض است.
سخن فلاسفه هم اشاره به همین مطلب دارد اینکه بارها گفته اند و از بدیهیات شمرده شده اند که «تسلسل و به هم پیوستگی علل، ممتنع و ناشدنی است» ، بلکه حوادث باید از صفر و هیچ شروع شده باشد، که در این صورت آغاز و مبدأ حوادث به علت و سببی ازلی و واجب الوجود نیازمند خواهد بود، همچنان که گفته شد.