کاوشی در اصول عقاید صفحه 58

ادعای قدیم بودن ماده در این عالم

اشاره

ادعای دوم: این عالم از جهت اصل و ماده، قدیم و بی آغاز و واجب الوجود است، و بی آنکه ابتدایی داشته باشد، پیوسته در حرکت و دگرگونی و تغییر و تبدّل بوده است.

به بیان دیگر: حوادث و رویدادهای نوبه نو که می بینیم، در حقیقت دگرگونی های صورت و شکل ماده اند و ماده، خود، ذاتاً، ازلی و واجب الوجود است و غیر حادث.

در این باره مثالی می زنیم: پس از اینکه آب بخار می شود، به صورت ابر درمی آید و در جوّ، با فعل و انفعالاتی که روی آن صورت می گیرد، به شکل قطرات باران فرو می ریزد. گاه نیز بالای کوه ها یخ می زند و پس از مدتی ذوب می شود و جویبارها را پدید می آورد تا مایۀ حیات انسان و حیوان و گیاه باشد. سپس مقداری از آن در زمین فرو می رود تا به دریا باز گردد یا طی فرایندی شیمیایی، به عناصر خود تجزیه شود و آن گاه در اثر واکنش های شیمیایی دوباره به آب تبدیل گردد و وارد دور دوم خود شود و پس از آن، دور سوم و این روند تا بی نهایت ادامه دارد.

این ادعا را به دو صورت می توان پاسخ گفت:

ادعای ازلی بودن ماده باطل است

اگر توضیح و تفسیر هستی به «حرکت ماده و دگرگونی آن بدون از بین رفتن ماده و جایگزین شدن چیزی دیگر به جای آن» کامل و صحیح باشد، بی شک برای مبنا قرار دادن «ازلیت ماده» و بی نیازی آن از علت و مؤثر، مجال و زمینه ای وجود ندارد؛ زیرا ماده ای که ازلی و واجب الوجود فرض می شود، اگر دارای شکل و صورت است، جدایی ماده از این صورت و به دنبال آن، آمدن صورت های دیگر بر آن محال خواهد بود؛ چرا که هیئت و صورت نخست، همچون خود ماده، ازلی و واجب است و گفتیم که شیء ازلی و واجب، همیشگی است و از بین نمی رود.

اما اگر این ماده هیئت و صورت ندارد، لازمه اش امری محال است؛ زیرا اولاً: ماده