بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 101

ادلّه ی جواز تولّی به خاطر اکراه

1. آیه ی شریفه ی (إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاهً)(1)

در این آیه ی شریفه خداوند متعال ابتدا می فرماید: (لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ) ولیّ در این جا به معنای دوست یا سرپرست است و اگر به معنای دوست باشد، به طریق اولی سرپرست را هم شامل می شود؛ زیرا اگر دوست گرفتن کافرین منهی باشد، به طریق اولی سرپرست گرفتن آن ها و رفتن تحت ولایت آنان هم جایز نیست سپس استثنائی ذکر می کند و می فرماید: (إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاهً)؛ مگر این که از آنان پروایی داشته باشید.

مرحوم شیخ نحوه ی استدلال به آیه ی شریفه را بیان نمی کنند، کما این که در مسوّغات کذب هم وقتی آیه ی شریفه را مطرح کردند، توضیحی ذکر نکردند. ما در توضیح دلالت آیه ی شریفه بیان کردیم که فی الجمله دلالت دارد؛ یعنی در برخی موارد مانعی ندارد کسی به خاطر تقیه، از قِبَل جائر تصدی ولایت کند. امّا این که در کجا و با چه تفصیلی باید باشد، از آیه ی شریفه چیزی استفاده نمی شود.

2. تمسک به روایات مربوط به إکراه مانند:

«رُفِعَ عَن اُمّتی ما اُکْرِهُوا عَلَیه»(2) و «التَّقِیَّهُ فِی کُلِ ضَرُورَهٍ»(3) و «لَیْسَ شَیْ ءٌ مِمَّا حَرَّمَ

1- سوره ی آل عمران، آیه ی 28: (لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فی شَیْ ءٍ إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاهً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَی اللَّهِ الْمَصیرُ)

2- الکافی (ط - الإسلامیه)، ج 2، ص462: الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ قَالَ: حَدَّثَنِی عَمْرُو بْنُ مَرْوَانَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ … علیه السلام … یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ … صلی الله علیه و آله و سلم …: رُفِعَ عَنْ أُمَّتِی أَرْبَعُ خِصَالٍ خَطَأُهَا وَ نِسْیَانُهَا وَ مَا أُکْرِهُوا عَلَیْهِ وَ مَا لَمْ یُطِیقُوا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَهَ لَنا بِهِ) وَ قَوْلُهُ (إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمان).

3- المحاسن، ج 1، ص259: عَنْهُ [احمد بن محمد بن خالد البرقی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ یَحْیَی بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ … علیهما السلام … قَالَ: التَّقِیَّهُ فِی کُلِ ضَرُورَهٍ. وَ النَّضْرُ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ مَعْمَرٍ مِثْلَهُ وَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَهِ نَحْوَه.