بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 114

إکراه شامل او نمی شود. کما این که اگر مثلاً برای خوردن شراب تهدید شود که اگر نخورد، پنجاه هزار تومان باید بپردازد، نمی تواند با تمسک به ادلّه ی نفی إکراه، شراب را بخورد؛ چون با پرداخت پنجاه هزار تومان به حدّ إکراه (بقولٍ مطلق) نمی رسد.

بله، در چنین مواردی می تواند به دلیل لاضرر تمسک کرده و مرتکب شرب خمر شود. البته مقدار ضرر نباید به اندازه ای کم باشد که دلیل لاضرر از آن منصرف باشد.

عدم جریان دلیل لاضرر به خاطر تعارض ضررین در ما نحن فیه

در مورد ما نحن فیه که زید از طرف جائر تهدید می شود مثلاً ده میلیون از عمرو بگیرد و الا خودش باید پنجاه میلیون به جائر بدهد آیا زید می تواند با تمسک به دلیل لاضرر، ضرر را از خودش دفع کند و ده میلیون از عمرو بگیرد یا نه؟ باید بگوییم در بیشتر این موارد چون از باب تعارض ضررین است، دلیل لاضرر هم کاربرد ندارد.

ما نحن فیه مانند این مثال است که در اصول فقه در بحث لاضرر ذکر شده که اگر در اثر یک اتفاق بدون این که کسی مقصر باشد سر گاو کسی داخل خمره ی دیگری گیر کند که مجبور شوند یا سر گاو را ببرند یا خمره را بشکنند، این جا تعارض ضررین است و دلیل لاضرر نسبت به هیچ کدام جاری نمی شود؛ چون هیچ یک بر دیگری مزیّتی ندارد، پس دلیل لاضرر نمی تواند نسبت به یکی دون دیگری جاری شود؛ چون هر دو مسلمان هستند و نباید به هیچ یک ضرر وارد شود. بنابراین برای حلّ مشکل باید در وهله ی اوّل تصالح کنند و اگر نشد، می گوییم طبق قاعده ی عدل و انصاف و به مقتضای سیره ی عقلائیه، باید اقلّ الضررین را مرتکب شوند که در این مثال باید خمره شکسته شود و هزینه ی آن